Kamis, 26 Agustus 2010

CARITO RANCAK DI LABUAH

Ado surang parampuan, banamo Siti Jauhari, nan baputo duo urang, laki-laki nan tuonyo, bagala Rancak Di Labuah, nan bunsunyo parampuan, banamo Siti Budiman, anak rang Taluak Kiro-Kiro, di dalam kampuang Medan Budi

Dari Japun andak ka Japun,
Cino bamuek pacah balah,
Ajuang nan dari taluak Jambi,
Disarang lanun tantang Aceh,
Ampun baribu kali ampun,
Sangaik mamintak pado Allah,
Mamunjuang pulo pado Nabi,
Kami mangarang kaba mandeh.

Mano sagalo ninik mamak, baiak dunsanak sudaro, barilah maaf banyak-banyak, kami karangkan kaba mandeh, nan banamo Siti Jauhari, anak rang Taluak Kiro-Kiro, di dalam kampuang Medan Budi, anak Tuanku Rajo Bana.
Lorong pado Siti Jauhari, gaduang aka laweh bicaro, tahu mularat jo mufaat, tahu di akia pakarajaan, tahu di karang nan manunggu, tahu dihino dangan mulie, pandai mangaji baso-baso.
Namun bapaknyo lai urang asa, lalu ka anak rintiak juo, pituah arek mangganggamkan, papatah taguah mamacikan, salah sadikik indak kayo.

Padi tak sampai ka dimakan, anak baduo bagai balam, sikua jantan sikua batino. Nan tuo si Buyuang Geleng, nan bunsu Siti Budiman.

Dek lamo bakalamoan, lah gadang si Buyuang Geleang, bagala Rancak Di Labuah. Fiil lakunyo paja nantun, bahati gadang tiok hari, tidak takana labo rugi, urang ka ladang inyo bamain, ka sawah lai adang-adang, nan labiah ambuang sipak rago, gilo malapeh alang-alang.
Adang takana di nan bana, pai manggaleh hilia mudiak, adang balabo adang tidak. Kalau balabo galeh nantun, dibali rokok bagadang-gadang. Bukan uliah kalatiak jari, asok mandulang ka udaro, bakabun-kabun ka ateh langik. Mangecek-ngecek samo gadang, gunuang bak raso talangkahi, bukik bak raso tapasuntiang, ka Aceh babaliak ari, ka Jao baulang makan, tidak dulang dibaliak bawak, haramlah urang nan bak awak.
Sudah mangecek hari patang, pulang ka rumah mandeh kanduang, dimintak nasi dangan kupi. Lah sudah pulo minum makan, lalu ka rumah induak samang, itu karajo siang malam.

Hari manjalang bulan baiak, pitih tak ado dalam puro, mandeh kanduang lah nyato mikin, hati di dalam gadang juo.
Pai ka rumah rang nan kayo, disambuik uang sasadangnyo, dibuek janji dangan padan, lalu bajanji anam bulan, uang nan duo jadi tigo, sapuluah jadi limo baleh. Dibali pakaian sapatagak, dapek sipatu tak bakauih, gadanglah hati bagai kambuik, kabau tataruang tak dikana.
Hari manjalang hari rayo, gilo manajin manarika, rintang mambantuak-bantuak deta. Lapeh puaso tigo puluah, pai ka rumah mandeh kanduang. Lah sudah minum jo makan, bakato Siti Jauhari:
“Anak den Rancak Di Labuah, urang lah babondong-bondong, bendi lah badarun-darun, mamakai malah o nak kanduang, buliah diliek dipandangi”.
Manjawab Rancak Di Labuah:
“Malah bak itu kato mandeh, nak den pakai pakaian denai”.
Lalu mamakai anyo lai. Disaruangkan sarawa panjang, dipakai baju guntiang kaliang, baju talaok ganiah aluih, lakek si sampiang bugis makasar, deta teleang mambalah banak, takanak sipatu kulik kilap.
Bakato Siti Jauhari:
“O buyuang Rancak Di Labuah, dangakan bana buyuang o anak, bak kato pantun urang tuo,

Kalau dibanang-banang bana,
Eloklah suto ka guluangan,
Kalau dikanang-kanang bana,
Elok diambiak ka junjuangan.

Nak duo pantun sairiang,

Anak unggeh makan tinaman,
Makan buah sari manjari,
Dipandang anak di halaman,
Disangko anak bidodari.

Jokok mamandang rang nan banyak, nan tak tahu di untuang denai, heran mamandang anak kanduang, rang sangko jaksa juru tulih, rang sangko panghulu dangan manti, angkuh sarupo lareh-lareh1.
Anak den Rancak Di Labuah, di mano dapek di ang pitih, pambali pakaian nangko”.
Manjawab Rancak Di Labuah:
“Kok itu andeh tanyokan, denai sambuik pitih rang nan kayo, denai buek janji dangan padan, lalu bajanji anam bulan. Uang duo jadi tigo, sapuluah jadi limo baleh, sawah nan bunta den agunkan”.
Mandanga kato nan bak kian, manangih Siti Jauhari:
“Anak kanduang sibiran tulang, ikolah anak tak bahati, ikolah anak tak bajantuang, hati tasisiak bak palapah, jantuang bak jantuang pisang karuak2, sampai bak pantun urang tuo,

Tateleang biduak nak rang Nareh,
Dilantak biduak nak rang Bayua,
Geneang nan bagai siriah rareh,
Tidak takana tampuak layua.


Padi di ladang parumpuikan,
Batang salibu3 nan dikisai,
Hati nan gadang ang turuikan,
Tidak dikana ibu sansai.

Ikolah jinih untuang denai, lah mipih tapak dek manggaleh, adang makan adang tidak, kok tumbuah badan sakik-sakik, lah mati sajo kalaparan”.
Manjawab Rancak Di Labuah:
“Dangakan malah mandeh kanduang, bak kato pantun urang tuo.

Manduduik makan timbakau,
Tidak timbakau lai sapinang,
Antaro mudo kan kusao4,
Antaro badan balun hilang”.

Manyauik Siti Jauhari:
“Anak den Rancak Di Labuah, pikia pandapek di hati ang, tidak urang sarancak awak, sarupo panghulu dangan manti, sabagai jaksa juru tulih, angkuah sarupo lareh-lareh.
Pikia pandapek hati denai, kok batamu urang di jalan, tidaklah inyo ka batanyo, urang lah tau kasamonyo, di sansai untuang badan denai, tunduak tapakua urang nantun. Kalau anak tabalakang, tidak tabedo cibia urang, tidak tatangguang kacemohnyo, papek lidahnyo dek babincang, pindiak hiduangnyo dangan bibia, mancibiakan anak kanduang.
O buyuang Rancak Di Labuah, pado pikiran hati denai, dibali pakaian sadang elok, nan tak mancando buyuang pakai, tapak ang usah makan pulo, sukolah denai mamandangi.
Kok paruik mandeh tak barisi, sudah takadia pado Allah, tidak karano gaduak awak, tidak karano geneang diri.
Kalau bak kato ang cako, antaro mudo kan dikusao, antaro badan balun hilang, itu nan mandeh cinto-cinto, itu nan denai saru-saru, siang manjadi angan-angan, malam manjadi buah mimpi. Tapi samantang pun baitu, makonyo sanang hati denai, padi lah sampai ka dimakan, lah duduak denai jo sukatan, balilah meja jo karusi, pabuek janjang batu tembok, pakai sipatu kulik kilap, baolah kawan duo tigo, nak denai tanak bareh putiah, diragamkan gulai ampek limo, macam juadah dipabanyak, bak itu mako salarian5, alah di rasuak manjariau, alah di kasau lakek atok.
Jokok tak ado pancarian, golok tabaok tampan tingga, bantiang dibari bapalano, kudo dibari bapasangan, bak kabau pahelo bendi, salah roman mandeh pandangi, salah angkuah diliek urang”, kato Siti Jauhari.
Manyahuit Rancak Di Labuah:
“Kok bak itu kato mandeh, ka laraik malah badan nangko, ka sansai malah badan denai, tidak tacaliak rupo urang, tidak taliek samo gadang. Tidakkoh mandeh mamandangi, caliak dek mandeh tangah labuah, sairiang inyo anam limo, mandaram bunyi sipatu, samo sajo palangkahan, bagai ulando pulang barih”.
Manjawab Siti Jauhari:
“Nak kanduang sibiran tulang, kok lah bak itu nan ka elok, kok lah bak itu nan katuju, usah diguluik digalosang,

Urang Solok nak disalonyo,
Rami galanggang nak rang Magek,
Rang kayo nak dikayonyo,
Nan mikin ansua bakulambek.

Kalau ditiliak-tiliak bana, bahindang batareh atah, baambuih batintiang sakam, tidak katuju di hati den, nan bak pakaian nan mudo kini, tak mamakai sisampiang lai.

Tumangguang mambali padi,
Dijamua di ateh bawak6,
Sinyo tangguang buyuang tak jadi,
Apokoh namo badan awak.

Sabagai pulo nak kanduang, jokok tidak bapancarian, cubolah anak pikia-pikia, abih sipatu nan sapasang, hancua pakaian sapatagak, patuik diganti jo nan lain, di mano dapek kan pambali. Kapandaian sadikik tido, aka budi jauah sakali, awak tak masuak ka sikola, ka surau pun tidak pulo. Baguru taraso malu, pai manggaleh kaki sakik, bausao awak panyagan, lah kampih paruik tak barisi.
O nak kanduang sibiran tulang, ninik muyang usah diupek, urang tuo usah disalahi, bukan baliau indak baraka, bukan indak tahu di nan rancak, minum makannyo sawah ladang, kain bajunyo panggalasan, bukan bak iduik kito kini.
Lah banyak urang den pandangi, sairiang inyo duo tigo, pulang bajalan dari jauah, sisampiang tingga anyo lai, tangan kida manjinjiang jangek7, bak urang pai batanam. Satangah pulo den pandangi, sairiang pulo agak baranam, ado satangah nan lah pincang, malu mambukak sipatunyo, ditahan sajo kaki sakik, salah roman denai pandangi, rupo kabau ngilu kuku”.
Mandanga kato nan bak kian, manjawab Rancak Di Labuah:
“Mandeh kanduang janyo ambo, banyak bana kato mandeh, talampau amek rundiangan mandeh, namun anyo sakali nangko, tidaklah denai ka talarang, bak kato pantun urang tuo,

Tidaklah bulieh dirabahkan,
Batang padi di subarang,
Tidaklah buliah ditagahkan,
Kahandak hati surang-surang”.

Manyahuik Siti Jauhari:
“Dangakan bana buyuang o anak,

Ijuak ka samo diampaikan,
Babanda ka Limau Puruik,
Isuak ka samo dirasaikan,
Pangaja mandeh tak baturuik.
Siriah naiak junjuangan naiak,
Bari bajunjuang kayu balam,
Sansai baiak binaso baiak,
Badan ang juo andam karam”.

Tadanga di kato itu, lah masam Rancak Di Labuah, muko lah merah-merah padam, manggadabiak manggadabuang, marantak sajo turun janjang, dihiliakan labuah nan panjang, mamakai baju guntiang kaliang, sarawa guntiang sarani8, deta teleang mambalah banak, lakek sipatu kulik kilap, diseo bendi ampek benggo, dipakai kudo pasang duo, mandanciang kudo dilua, mandarap kudo nan di dalam, badatak cambuik nan panjang, Allahurabbi maso itu, bukan kapalang gadang hati, antah di bumi antah di langik, raso di ateh awan biru. Hati lah banggok-banggok kampuah, awak lah ramang-ramang kumih, gaduak sanan uju lah sanan, lah taraso coak9 diri, tangan tasampiang tapi bendi, geleang kapalo bak sipatuang, caliak mambubuang ka udaro, urang nan lalu tak dikana, hino dan mulie indak paduli, tuo jo mudo tak disapo, awak bak raso tampan bana.
Lah tibo di tangah pakan, turun dari ateh bendi, lalu sakali masuak pakan, dijalani hilia jo mudiak, sampai dibujua dilintangi, sapantun alang ka manyemba.
Kok batamu samo gadang, baralah angguak jo lenggoknyo, bukan kapalang kadiak pinggang, dipabanyak kijok mato, awak disangko manih bana, surang tak namuah bapandangan. Sampailah hari tujuah hari, itu karajo patang pagi, abihlah pakan tajalani.

Dek lamo bakalamoan, abih pakaian sapatagak, lusuah sipatu nan sapasang, janji sampai tunggu lah tibo, uang sambutan nan daulu. Sananlah abih aka budi, uang tak dapek pambaiaran, sasa tumbuah rusuah lah datang. Lah sampik cando kiro-kiro, mangaluah Rancak Di Labuah, lah takana di nan bana, manyumpah diri anyo lai. Badan malang badan cilako, io bana kato mandeh den, kok tak dek gadang hati nangko, kok tak dek gaduak badan diri, tidak ka tumbuah nan bak nangko.
Dipikia bana dalam hati, diabihkan malu jo sopan, lalu dijalang mandeh kanduang. Disusun jari nan sapuluah, dihunjamkan lutuik nan duo, ditakuakan kapalo nan satu, manyambah pado mandehnyo:
“Ampunlah ambo mandeh kanduang, io basuo kato mandeh, saketek tidak nan barubah, kinilah mangko tapareso, lah sampik angok dek utang, urang manunggu indak baranti, lah sasak alam tampek diam, tidak babumi bakeh tagak. Nan sahinggo iko kateh, nak ambo ubahlah parangai, nak ambo aliah kalakuan, dipacik taguah kato mandeh, nak denai jujuang titah mandeh. Pangaja mandeh denai turuik, baia dek mandeh utang denai”.
Tadanga di kato itu, manyahuik Siti Jauhari:
“Anak den Rancak Di Labuah, usah mangadu pado mandeh, antaro anak lai mudo, elok kusao dunie nangko, cubo banalah daulu, abihkan bana aka budi, cubo batenggang babicaro. Kato buyuang nan daulu, lah kalua pado mandeh, pacik bana salah satu, nak tahu di salah diri, sampai bak pantun urang tuo,

Sajak samulo dilatokan,
Tidak dilatak dalam padi,
Pandan jo banto malanduangkan,
Sajak samulo den katokan,
Tidak dilatak dalam hati,
Badan ang juo manangguangkan”.

Manyahuik Rancak Di Labuah:
“Mandeh kanduang ampuni ambo, tapuak tampalah dek mandeh, amun makilah dek mandeh, sabab fiil den lah talampau, tingkah denai lah tadorong. Den mintak juo pado mandeh, sasek namuah den suruik, salah namuah den tobaik, asa lai utang mandeh baia.
Nan sainggo iko kateh, denai basumpah pado Allah, tidak ka ancak-ancak juo, anyo aparal dangan lidah, tasadiak di dalam hati, denai manuruik kato mandeh”.
Mandanga kato anak kanduang, agak le Siti Jauhari, namonyo urang lapang alam, taraso io di dalam hati, banyak pikiran nan mandatang, anak pun surang laki-laki. Kok laraik paratiannyo, tantu marusak kasudahannyo, lalu bakato anyo lai:
“Anak den Rancak Di Labuah, malah bak itu kato a ang, sasek molah amuah suruik, talangkah amuh ang kumbali, nan sainggo iko naiak, namuah manuruik kato mandeh, suko mamakai pancarian, ridho denai mambaia utang, amak disalang ditinggakan, buliah anyi digantiahkan”. Katonyo Siti Jauhari,
Manyahuik Rancak Di Labuah:
“Nan sainggo iko kateh, tidak den mungkia mandeh kanduang. Lah den pikia abih-abih, alah ditangkuik tilantangkan, bak kato mandeh nan daulu, saketek indak basalahan, sadikik tidak basalisiah”.
Bakato Siti Jauhari:
“Kok lah bak itu kato a ang, pasanang malah dalam hati, nak nyo tarupo aka budi, buliah bajalan kiro-kiro, nak tantu alua denai turuik, mancari jalan kahidupan”. Katonyo Siti Jauhari.
Manyahuik Rancak Di Labuah:
“Kok lah baitu janyo mandeh, nak den pasanang hati denai, kok lai barakaik ninik muyang, tabukak pintu pancarian”.

Dek lamo bakalamoan, Allah batolong maso itu, pihak si Rancak Di Labuah, sudah barubah paratian, alah takana di nan bana, musim ka sawah la ka sawah, musim ka ladang lah ka ladang, urang manggaleh inyo manggaleh, lah amuah basusah payah, namuah bak urang bak awak.
Dapek rajaki maso itu, barapo dapek dibarikan, kapado mandeh kanduang.

Allah Taala kayo sungguah, adolah ampek limo tahun, mambaliak singka nan ampang. Lah tarang bintang mandehnyo, sawah ado ladang lah cukuik, lah sampai padi ka di makan, labiahnyo usah kita sabuik, lah tagok kain di pinggang.
Dek lamo bakalamoan, panuah rangkiang di halaman, kapuak kaciak barisi pulo, banyak urang mambali padi, duduak mandeh jo sukatan, rintang manyukek-nyukek padi.
Berkata Siti Jauhari:
“O buyuang Rancak Di Labuah, balilah meja jo kurisi, upahkan janjang batu tembok, ko lai berakaik ninik moyang, ditolong Allah dangan Rasul, lah buliah pintak mandeh kanduang, lai mukabua doa kito, lah barisi paruik mandeh, bali sipatu kulik kilap, balilah baju jo sarawa, sarato deta kain saruang, nan agak maha aragonyo, siapkan duo pasalinan, nak buliah anak pagantikan.
Kok lah baitu nan katuju, kok baitu niek a ang, kok lah dapek nan bak kian, kito baralek anyo lai, mangaliah gala anak kanduang”. Katonyo Siti Jauhari.
Tadanga di kato itu, manyahuik Rancak Di Labuah:
“Malah baitu kato andeh, denai turuik denai ikuik, titah mandeh ka dijunjuang, haram talak denai maubah”. Katonyo Rancak Di Labuah.
Bakato Siti Jauhari:
“Kok alah a ang manarimo, bajalan anak kini-kini, balilah barang nan katuju, iko mo uang limo puluah, kok tak manyampai mintak pulo”.
Mandanga kato nan bak kian, bajalan Rancak Di Labuah. Dibali kain tutuik meja, pakaian duo pasalinan, langkok-langkok parkakas rumah, kironyo uang tidak sampai, dimintak pado mandeh kanduang.
Bakato Siti Jauhari:
“Asa pangaja buyuang turuik, asa pituah buyuang pakai, amanah mandeh ang pacikan, tidak ka ampo kahandak a ang”.
Manyahuik Rancak Di Labuah:
“Malah bak itu kato mandeh, bao kamari uang nantun, buliah dibaia piti urang”.
Mandanga kato nan bak kian, lah tagak Siti Jauhari, masuak ka biliak dalam, ditariak uang dibarikan, kapado anak kanduang diri.

Bajalan Rancak Di Labuah, mambaia utang bali barang, barang tabao anyo lai. Sudahlah cukuik samonyo, gadanglah hati mandeh kanduang.
Bakato Siti Jauhari:
“Nak kanduang Rancak Di Labuah, balilah kapur dangan pasia, balilah pulo batu tembok, japuik sakali tukang batu, pabuek janjang lakeh-lakeh, kanang pituah urang tuo, nan baiak elok sagirokan, nak jan ditimpo dek nan buruak, karajo buruak dilambekan, mujua disaluak dek nan baiak”. Katonyo Siti Jauhari.
Manyahuik Rancak Di Labuah:
“Kalau bak itu kato mandeh, denai hasiakan samonyo”.

Lamo sadikik antaronyo, lah hasia cukuik balako. Tukang batunyo nan lah tibo, dipatantu karajo jo upah, lah samo suko kaduonyo , karajo bamulai anyo lai.
Allah Taala manggarakan, lah sudah janjang batu tembok.
Bakato Siti Jauhari:
“Anak den Rancak Di Labuah, sapanjang pintak alah buliah, kahandak hati alah balaku, niek jo naza nan lah sampai. Hanyo sabuah nan den rusuahkan, a ang nan balun bapangaja, balun batunjuak baajari”.
Manyahuik Rancak Di Labuah:
“Kok itu mandeh rusuahkan, tunjuak ajarilah dek mandeh, nak denai pacik taguah-taguah, kok siang denai patungkek, kok malam denai pakalang, dibuhua dalam kabek pinggang”.
Mandanga kato nan bak kian, bakato Siti Jauhari:
“Nak kanduang Rancak Di Labuah, kok lah bak itu a ang, dangakan malah baiak-baiak, agak nyariangkanlah talingo, agak nyalangkan mato a ang, buliah dicurai dipapakan, amak diusai pabanangkan, mak denai urai tambo lamo, buhua di dalam kabek pinggang, latak dibanta kalang hulu, tidak rang rancak dirancaknyo, tidak rang elok dieloknyo,

Jokok nan merah anyo sago,
Kalau nan kuriak anyo kundi,
Jokok nan indah anyo baso,
Kalau nan baiak anyo budi.

Dangakan bana oi anak, nak pandai ang mamiilkan, ilmu padi ka dipakai, makin barisi makin tunduak, urang nan tuo dimuliakan. Kalau sairiang jo nan tuo, usah langkahnyo dilampaui, iriangkan sajo di balakang. Kalau tagageh anak kanduang, mintaklah mangapo nak daulu. Kok duduak anak den tinggi, agak sagiro anak tagak. Jokok makan jo nan tuo, usah daulu basuah tangan, bak itu pulo sudah makan, nantikan daulu nan tuo-tuo, baru buyuang basuah tangan. Nak kanduang sibiran tulang, taratik makan den katokan, dalam makan usah mancangkuang, duduak baselo baiak-baiak, suok nan jan dipagadang, capak nan usah dipakareh. Jangan mangecek-ngecek sadang makan. Kok mandaham anak kanduang, paliangkan muko ka balakang.
Makan usah dipabanyak, tasapo di kitab Allah, hawa jan nafsu ditahani, parang sabil pahalonyo.
Kok makan basurang-surang, kalau daulu anak sudah, dimintak izin pado kawan, baok ka muko tampek basuah, tangan nan usah dicampuangkan, tuang ka pinggan tampek makan, mangucap sagiro bagulambek, jari nan jangan takalatik.
Kalau dipakai nan bak kian, lah tampak tando alamaiknyo, tandonyo awak urang baiak, lai batunjuak baajari.
Anak den Rancak Di Labuah. Kok takana nak bamain, nak balapeh-lapeh lalah, kalau manyeo bendi urang, ubah taratik nan daulu, janganlah lupo di pangaja, ingeki tunggua ka manaruang, pandanglah rantiang ka mancamuak, caliaklah duri ka mangaik. Tangan nan jangan disampiangkan, caliak nan usah dipatinggi, pandangi urang lalu linteh, nan patuik anak salam manyapo, nan patuik buyuang tagua sapo, kalau dipakai nan bak itu, kok duduak anak jo nan tuo, banyaklah rundiang jo paparan, banyak pituah nan kalua, papatah banyak diuraikan, salah sabuah kok tapakai, baruntuang gadang anak sanan, dapek pituah sadang duduak, tidak manjalang rumah guru, bilalang dapek dek manuai, ikan dapek dek basiang.
Anak den Rancak Di Labuah, kok tumbuah anak barakanan, kanalan samo gadang, janganlah cando mancandokan, arek mamagang satie, taguah-taguah mamagang buek, buatan usah diubahi, kok malu samo satuntuik, maro nan samo ditulakan, bak itu urang samo gadang. Usah buyuang basombong doso, sakali budi kaliatan, saumua iduik urang tak lupo, takuikan budi kok tajua, rusuahkan paham kok tagadai. Dangakan bana anak kanduang, nan mudo elok dikasihi, kalau batamu jo nan mudo, pabanyak garah jo kucindan, palabiah gurau jo kucikak, pareso nasi dipakaikan, paliekan muko nan manih, paturuikan nan dihatinyo, bagai maelo tali jalo, raso katanggang dikanduri, agak kakandua ditagangi, nak diam inyo sadang elok, bak itu urang babicaro, mangabek padi jo daunnyo, maelo manusia jo akanyo.
Anak denai Rancak Di Labuah, kalau tapakai nan bak itu, baban barek jadi ringan, jokok nan jauah buliah ampiang, diimbau inyo lakeh datang, disuruah inyo lakeh pai, bia rugi barang sadikik, pitih sakupang jan dipandang, ameh samiang jan dikana, baitu kasiah di nan mudo”. Katonyo si Siti Jauhari.
Mandanga kato nan bak kian, manyahuik Rancak Di Labuah:
“Kok lah baitu kato mandeh, den buhua dalam ikek pinggang, jadi tangka jadi azimaik, ambo taruahkan di dalam hati, tidaklah ambo mamungkiri, takuik dek sumpah nan daulu”. Katonyo Rancak Di Labuah.
Bakato Siti Jauhari:
“Kok lah baitu paham anak, sananglah hati mandeh kanduang, nyatolah anak ameh urai, tidak bacampua jo nan lain, sapantun kayu tareh samato, tidak bacampua jo pangubak. Anak den Rancak Di Labuah, sahinggo itulah daulu, isuak kan kito tukuak juo.
Ado sabuah nan mukasuik, nan taraso-raso juo, bak duri di dalam dagiang, bak tulang dalam rangkuangan, kito lapehkan niek kito, barhalat kito kini-kini. Rapekan kaum kaluargo, himpunkan anak kamanakan, sarato ibu dangan bapak, panggia pangulu dalam kampuang, himbau pangulu di nagari, rapekan tulan jo sahabat, kito lapehkan niek hati”.
Manyahuik Rancak Di Labuah:
“Kok lah baitu kato Mandeh, ambo tarimo suko hati, bak santano amin doa, ambo uruikanlah ka muko”.
Lamo sadikik antaronyo, lah hasia sado nan paguno, alek bapanggia anyo lai.
Lah sampai ukua jo jangkonyo, lah duduak alek tangah rumah, tibo sambah Siti Jauhari, pado panghulu dalam kampuang, sarato nan rapek samonyo:
“Manolah niniak mamak ambo, ambo baniek dalam hati, handak mangaliah gala anak, nan banamo Si Buyuang Geleang, bagala Rancak Di Labuah. Kito aliah galanyo, dangan Sutan Sampono. Handak tarangkan tangah alek, buliah musaua di nan banyak”.
Jawab Panghulu dalam kampuang, sarato urang nan rapek tu:
“Kok lah baitu kato Mandeh, Insya Allah baiaklah itu”.
Ada sabanta antaranyo, musyawarat di tangah alek, Rancak Di Labuah dahulunyo, bagala Sutan Sampono. Urang di dalam alek nan tun, sudah mandanga kasamonyo.
Lah sudah minum dan makan, urang mamohon mintak pulang, alek bajalan anyo lai.
Alek sudah hari lah patang, patang bajawek dangan sanjo, sanjo bajawek dangan malam, lah lalu basalai dama. Namun lah sudah minum makan, lah lalok Siti Jauhari, Sutan Sampono tidua pulo.
Tigo kali ayam bakukuak, tasintak Siti Jauhari, Sutan Sampono lalok juo, dituruik anak dijagokan:
“Anak den Sutan Sampono, jagolah buyuang dari tidua, wakatu subuah alah tibo”.
Lah jago Sutan Sampono, turun ka sumua anyo lai. Naiak ka ateh rumah mandeh, sudahlah pula minum makan, bajalan-jalan dalam kampuang, lalu ka medan pamainan, lah duduak samo-samo gadang, barubah sajo kalakuan, baraliah sajo parangainyo. Tidaknyo lakek pangajaran, urang nan tuo dipamulie, urang nan gadang dibasakan, urang nan ketek disayangi, nan mudo urang dikasihi, nan bak pituah mandeh kanduang, saketek tidak diubahi, urang nan banyak di nagari, bahati sayang balako, banyak baniek dalam hati, andak manjapuik ka sumando.

Lamo sadikik antaronyo, takana pulo dek mandehnyo, dipandang anak alah gadang, nan banamo Siti Budiman, lah patuik pulo basuami, lalu bakato anyo lai:
“Anak den Sutan Sampono, agak kamarilah anak duduak, kito barundiang-rundiang aluih, kito babisiak-bisiak ketek, mukasuik sangajo pun lah sampai, niek jo naza pun lah lapeh.
Ado sabuah nan marusuah, adiak a ang Siti Budiman, lah gadang tampak dek denai, lah patuik inyo basuami, caliak-caliaklah dek ang, cubolah pandang-pandang bana, nan elok ka rang sumando”. Katonyo Siti Jauhari.
Manyahuik Sutan Sampono:
“Malah baitu kato mandeh, ambo pikialah daulu, dua hari ganok katigo, amak ditiliak bana-bana, nan patuik jodoh adiak denai”.
Bakato Siti Jauhari:
“Malah baitu kato anak, cubolah pikia-pikia bana. Jokok lah dapek nan sasuai, lakehlah mandeh bari tau, buliah ditolok pandapek a ang. Kok lai malakek pangajaran”.
Manjawab Sutan Sampono:
“Insya Allah baiaklah itu”.

Lama sadikik antaronyo, agak-agak dek Sutan Sampono, diajun bana kiro-kiro, dipikia bana abih-abih, nan ka dibao pado mandeh, sampailah pulo tigo ari, lalu dijalang mandeh kanduang. Bakato Sutan Sampono:
“Manolah mandeh kanduang ambo, nan mandeh suruah cari-cari, nan mandeh suruah pandang-pandang, ado bak nampak-nampak apuang, nan ka jodoh adiak ambo, iolah Sutan Malabihi, anak Tuanku Kareh Hati. Kalau dikaji katampannyo, lansianyo10 mansiang parik, payuaknyo11 langgundi mudo, lamahnyo pimpiang di lereang, muko nan bagai bulan panuah, pancaliakan palito padam, pakai sapatu tiok hari, mamakai bendi ilia mudiak, badatak bunyi cambuiknyo, pambari tau urang banyak.
Pado pikiran hati ambo, raso sasuai jo si upiak, lah patuik jodoh adiak kanduang, itu pandapek hati ambo, maklum pulang pado mandeh, salah banakanlah dek mandeh, elok buruak kanalah dek mandeh”.
Tadanga di kato itu, bakato Siti Jauhari, capek sagiro mambandiangkan:
“Mano nak Sutan Sampono, sajak dahulu den katokan, balun paningga mandeh mati, sudahlah lupo anak kanduang, tidaklah ingek di pangaja. Bukan baitu janyo mandeh, tidak rang rancak dek rancaknyo, tidak rang elok dek eloknyo, jokok nan merah anyo sago, kalau nan kuriak anyo kundi, jokok nan indah io baso, kalau nan baiak io budi.

Babelok barangin-angin,
Babelok ka Batang Hari,
Dek elok tidak kito ingin,
Baso nan baiak kito cari.

Tantangan Sutan Malabihi, kok elok bana ruponyo, kok rancak bana pakaiannyo, dunianyo sunyi pangaja, alamnyo rami kacampuran. Sudah denai liek denai pandangi, duduaklah inyo ateh bendi, tangan tasampiang ditapinyo, caliak mamanah langik ijau, geleang kapalo bak sipatuang, banyak nan tuo rang nan lalu, tidak inyo mambari salam. Kalau bajalan tangah labuah, bak ayam kuriak panjang ikua, tak kurang pancaliak diri, tampan maukua bayang-bayang.
Pado pikiran hati mandeh, elok nan lain anak cari, usah dipakai pandang mato, tiliak jo hati dimanuangkan. Den bari janji tigo hari, sapakaik hati jo mato ang, lakeh katokan pado denai”.
Manyahuik Sutan Sampono:
“Kok baitu kato mandeh, nak ambo pikia bana-bana, nanti sajolah dek mandeh, sampai garangan tigo hari”.

Lah datang Sutan Sampono, manapati janji jo mandehnyo, bakato Sutan Sampono:
“Manolah mandeh kanduang ambo, dalam pikiran hati ambo, nan patuik junjuang adiak kanduang, ialah Ampang Lima Garang. Lorong kapado paromannya, tidaklah ado salah siliak, sarupo Sutan Malabihi, lagi barani janyo urang, dalam kampuang satumpak itu, tampek malu dek urang banyak, raso katuju dek adiak den, maklum pulang pado mandeh, musiah12 bandiangkanlah dek mandeh”.
Manyahuik Siti Jauhari:
“Manolah wak ang Sutan Sampono, kok anyo Ampang Limo Garang, tidak den namuah tu nak kanduang, sajak di niniak moyang kito, tidak adat balun limbago, tidak warih sarupo itu, manarimo sumbarang urang, gadang bana pamalinyo. Tantangan Limo Garang, lakunyo bak musang jantan, tidua siang bajago malam, kok takuik urang pado lahia, di batin upek ribu ratuih, mamakai alat jo sanjato, hino saameh limo kupang, itu ka jadi rang sumando. Anak lah payah dek mancari, ameh dicampua jo nan karun13, padi disisik jo ilalang, dunia akirat babinaso” katonyo Siti Jauhari.
Manyahuik Sutan Sampono:
“Kalau bak itu kato mandeh, cubolah mandeh cari pulo, cubolah mandeh timbang-timbang, mak ambo cari aka budi”.
Bakato Siti Jauhari:
“O buyuang Sutan Sampono, abihkan bana pandai anak, cubokan bana pandapek ang, nambek alah tarang sajamang, badia salatuih duo latuih, kok sampai tigo kali tembak, kalau tidak juo manganai, di sanan anak mungko suruik, cubo cari sakali lai, ditambah janji tigo hari”.
Manjawab Sutan Sampono:
“Kok lah baitu kato mandeh, nak ambo cubo sakali ko, maklum pado mandeh juo”.

Di dalam hari tigo hari, lah dapek pulo nan katuju, io dek Sutan Sampono, lalu dijalang mandeh kanduang, bakato Sutan Sampono:
“Manolah mandeh kanduang ambo, sampai sakali dua kali, tembak katigo panyudahi. Kok elok pakai dek mandeh, kok tidak mandeh babicaro. Cubolah mandeh kanang bana.
Pado pikia ambo surang, nan patuik junjuang adiak kanduang, ado surang nan lai tangkeh, bagala Bagindo Capek Lago. Kalau ditiliak paromannyo, atau kapado pakaiannyo, sarupo Sutan Malabihi, patuik ka jodoh adiak kanduang” katonyo Sutan Sampono.
“Kalau bak itu pikiran ang, tidak den namuah tu nak kanduang. Kalau Bagindo Capek Lago, tinggi lonjak gadang galapua, lagonyo di bawah sajo, tak tahu di baso-basi, samo den liek den pandangi, barundiang itu jo nan tuo, katonyo lalu lalang sajo, sakitiak tidak basantao14. Kato nan tuo nak nyo turuik, pangaja nan pandai tak nyo danga, tidak mangikuik kato bana, inyo bakuaik ditulangnyo, tidak mangaji salah bana, lai damok15 lai barek bibia, misiki panghulu rang nan datang, inyo nan tidak maacuahkan, itu pantangan denai bana, kampuang kito nan ka langang, siapo urang nan ka datang, ayam pun tidak nan ka niak. Antah Bagindo surang, buliah bak baruak dipauitan, ka malapuak lantai sajo.
O buyuang Sutan Sampono, awak ang sudah den ajari, nan sakapa nan saganggam, nan sainjik nan samiang, nan sabinjik nan balun dapek, tidak den upek tantang itu, namonyo sipaik mudo matah, pandang sahinggo mato sajo, isuak batambah umua buyuang, di sanan mungko tapahamkan” katonyo Siti Jauhari.
Mandanga kato nan bak kian, manjawab Sutan Sampono:
“Manolah mandeh kanduang ambo, kamari tidak ka baiak, ka berang tidak ka elok, abihlah tenggang budi ambo, eloklah mandeh manunjukan, mano nan baiak ka diambiak, amak den cari aka budi” katonyo Sutan Sampono.
Bakato Siti Jauhari:
“Malah bak itu kato ang, barundiang sambia jo galak, pado pikiran hati denai, alah den pikia abih-abih, sudah den tungkuik tilantangkan, den timbang buruak jo baiaknyo, den ukua tinggi jo randah, atau mularat jo manfaat, namun tanamo pangguruan, pangajian mandiang bapak, iolah ninik kanduang a ang, nan bagala Tuanku Rajo Bana. Tidak tingga samiang kalam, sudah den paham den amalkan, nan patuik jadi minantu, ka ganti cincin jo galang, kaganti ninik mamak kito, nan ka jodoh adiak a ang, io anyo si Buyuang Sidik, bagala Pakiah Candokio, anak Tuanku Bijaksano, kamanakan Datuk Rajo Adia, anak rang kampuang luruih bana, itu dek mandeh nan katuju. Kalau diuji samo merah, jokok ditahia samo barek, sajo gala kadam jo kambuik, saedaran bumi jo langik, cubolah anak pandang-pandang. Kalau batamu jo urang tuo, jangan dikayai-kayai bana, marusuak jalan buyuang lalu, manyiriang mungkonyo tibo, samo suko mungko manjadi, usah baguluik bagalasuang, jangan bagageh anak kanduang, bia lambek asa salamaik, tidak lari gunuang dikaja, namun takdir pado Allah, lamo lambeknyo sampai juo” katonyo Siti Jauhari.
Manyahuik Sutan Sampono, sambia tapakua rusuah datang, awak mancari tigo kali, satu tidak nan paguno:
“Manolah mandeh kanduang ambo, kalau ditiliak-tiliak bana, pihak kapado paja nan tun, diliek piil parangainyo, dipandang aka jo budinyo, nan bak ajaran mandeh kanduang, tidak nan tinggal satu juo, itu labiahnyo pandai tuo, pandai mangaji nan tak tampak, mandeh manyalam dalam bumi, tabang manyisik awan putiah, patuiklah badan mandeh kuruih.
Pado pikiran hati ambo, tidak kan makan minum amek, tantulah kurang lalok tidua, dek mangaji hino jo mulie, mangana tinggi jo randah. Sabab baitu kato ambo, lah payah ambo pikiakan, tidaklah nampak urang nantun. Nan sakarang kini nangko, sadio mandeh tangah rumah, hasiakan lapiak jo bantanyo, ka lupo mandeh tantang itu”.
Manjawab Siti Jauhari:
“Anak den Sutan Sampono, kalau tahadok tangah rumah, maklum pulang pado denai. Tapi sabuah anyo lai, si upiak Siti Budiman, adiak ang balun den ajari, alang sahari inyo basuami, kok lai tabao rukun saraknyo, umpamo santan jo tangguli, kok tingga nan sado itu, bak alu pancukia duri. Balain pulo tu nak kanduang, bukan bak turun naik sajo. Jokok tak dapek ilimunyo, badan jariah bajaso tidak, balanjo abih tak baguno, bak mamapeh kuciang anyuik”.
Bawari Siti Jauhari:
“Supayo karajo nak baransua, buliah den imbau adiak a ang”.
Rundiangan putuih maso itu.

“O nak bunsu Siti Budiman, upiak kamarilah kau duduak, elok kito badakek-dakek, elok kito baampiang-ampiang, nak tahu di padeh lado, nak tau di masin garam, nak dapek paham jo mukasuik, rundiang sapatah duo patah, nak masuak ka hati kau, amak kito baradu padan, amak batuluk jo barandai.
Alahkoh dapek dek nak kanduang, ilimu urang basuami”.
Manjahuik Siti Budiman:
“Kok itu mandeh tanyokan, mandeh maliek tiok hari, ambo nan tidak turun tanah, duduak di ateh rumah sajo, tidak bajalan kiri kanan, siapo pulo ka maaja, mandeh nan balun manunjuakkan, mandeh lah lupo tantang itu”.
Manjawab Siti Jauhari:
“Anak denai Siti Budiman, makan pahamnyo aluih-aluih, danga pangaja mandeh kanduang, pituah dari ninik kau, iolah ayah kanduang mandeh, nan bagala Tuanku Rajo Bana.
Ilimu urang basuami. Kok sampai anak basuami, pabaiak piil kalakuan, paelok laku jo taratik. Datang suami dari jauah, sambuik jo muko nan manih, hidangkan minum makannyo, paliekkan hati nan suci. Kok barundiang samo gadang, calonyo usah dibukakkan, tutuik dek anak mati-mati.
Inyo kok tidak datang amek, atau kok tidak kunjuang pulang, jangan maupek tantang itu, kana kok banyak sangsaronyo, ridha jo saba palabiahkan. Urang saba kasihan Allah.
Kalau maraso-raso juo, kok tak manyanang dalam hati, liekkan inyo sadang riang, katiko suko sandirinyo, singguang sakitiak jo kiasan. Kalau lai suami urang baiak, gadang raso dalam hatinyo, inyo dicancang jo nan maja, jangan dicatuak jo nan tajam.
Sabuah pulo o nak kanduang, pihak makanan jo minumannyo, dihasiakan sanantiaso, tasaji baiak dalam dulang. Kok datang urang mananyokan, baduto upiak sakitiak, asuang pitanah nak jan lalu, baru turun sabanta ko, agak balun ka jauah bana, imbau jo baso urang nantun, dipasinggah naiak ka rumah, maminum aia nan saraguak, tandonyo kito urang baiak, jadi sabutan salamonyo.
Sabagai pulo o nak kanduang, kalau takana nak ka pakan, atau kamano ka dituruik, mamintak ijin kapadonyo. Kalau manyeo bendi urang, usah sabendi jo rang lain, nan bukan suami awak. Jokok sabendi jo nan lain, basingguang kain samo kain, itu pantangan urang tuo, sabab mato paliangan Allah, dek hati paliangan setan, abih gali dek bagisia, ilang malu dek biaso. Parampuan kok tak bamalu, jadi cacek saumua iduik, bak dindiang tidak bapasak, bak pintu tidak bakunci, bak parahu tidak bakamudi.
Jangan bak laku urang kini, heranlah mandeh mamandangi, dek adat bukan baitu, limbago jauah sakali, tidak dilingkuang cupak gantang, pantangan Datuk Parapatiah, larangan Katumangguangan, itu banamo piil sumbang, dalam kitab batagah bana, larangan Nabi sungguah-sungguah.
Suami berhati malu, dek malu sayang kok abih, dek bangih banci mandatang, akia kalaknyo kamudian, arang abih basi binaso, ibu jo bapak ilang laliah.
Nak kanduang si biran tulang, pagangkan bana pituah tu, buhua di dalam kabek pinggang. Sabab baitu janyo denai, buruak urang tidak dek urang, buruak karano dek lakunyo, laku nan buliah kito ubah, rupo jo roman nan tak buliah, cacek karano dek piilnyo, aib karano dek parangai, parangai buliah dibaiaki.
Nak kanduang dangakan bana, kok basuo jo rang lain, baiak duduak di tangah rami, anak di dalam alek jamu, caliak usah dipatinggi, mato usah dipalia, pandang sakali lalu sajo, galak usah dipabanyak, binaso mudo dek itu.
Jangan bak banyak mudo kini, malah sairiang samo gadang, atau di tangah alek jamu, tidak basopan bamudo hieh, caliaknyo tidak bahinggokan, pandang sarupo ka malawan, lah tampak hati baraninyo.
Kok galak tidak bamaluan, galak sarupo baalamaik, lah batando iman kurang”.
Manyahuik Siti Budiman:
“Kok lah baitu kato mandeh, salamo hayat dikanduang, pituah tidak ambo lupokan, jadi tangka jadi ajimaik, ambo surekan dalam hati, alah ka sanang hati mandeh.
Kok lai umua ambo panjang, sampai kapado cucu piuik, buliah ambo tunjuak ambo ajakan, nan bak pituah mandeh nan tun”.
Tadanga di kato itu, bakato mandeh kanduangnyo:
“Mano upiak Siti Budiman, lambek dari pado itu, malu jo sopan tidak babateh, baso jo basi tidak bahinggo, bago kok laki awak bana, janganlah gugua16 baso-baso, pamanih muluik anak kanduang, gadangkan di tangah rami, muliekan di muka rapek, takuiklah anak lahia batin, usah mangana kiri kanan, jangan anak duo bicaro, iduik mati di tangan inyo.
Sabagai pulo anak kanduang, anak kok banyak bapambayan, laki kok dijapuik urang, nan elok samo dipakai, nan lamak samo dimakan, bak itu sapanjang adat, dalam sarak basuruah pulo. Lapehlah jo hati suci, lapeh jo muko nan janiah, usahlah dangki anak sanan, jangan babantah bakalahi, usah badandam bakasumat, haram sapanjang kitab Allah.
Jangan bak laku urang kini, malah batamu bapambayan, tidak bahati elok lai, sindia basindia jo birunguik, basigadang juliang mato, sampai bakabuang bakarumeh, bak anjiang barabuik tulang. Kalau dikanang-kanang bana, patuik malu kito sanan. Kok banyak urang nan maliek, barapo bisiak dangan dasia.
Dangakan bana tu nak kanduang, jokok saiyo bapambayan, lai manaruah pangajian, sama sairiang tangah labuah, atau basamo-samo duduak, atau di dalam alek jamu, rundiang usah dipabanyak, muluik usah dipacipeh, banyak kato banyak nan salah.
Anak kanduang si biran tulang, ingek-ingek anak di sanan, pakaikan garak dangan garik, liekkan ereang jo gendeangnyo, pakai taratik maratabat.
Dangakan bana o nak kanduang, parangai urang basuami, kalau paningga laki awak, usah bajalan-jalan surang, usah panurun-nurun sanjo, jangan panagak tangah labuah, salah rupo pandang urang.
Kalau nan adat parampuan, bapakai bana tu anak kanduang. Pai baalek jo ka pakan, atau kamano adang-adang, mauliah ijin laki juo.
Luar nan dari pado itu, dari tangah ka pandapuran, kok tibo ukatu mandi, dari rumah ka tapian, limbago iduik bausao, pandai manakat manarawang, pandai mancukia jo batanun, tau di suri mato ka raok, tahu di pakan rabah tagak, arif jo bijak dipakainyo. Kok tak bapakai nan bak kian, bukan parampuan itu namonyo. Kato mandiang ninik kau, partamo banamo parampuan, kadua banamo simarewan, katigo mambang di awan.
Dangakan bana anak kanduang, ditarangkan satu-satunyo, adopun sajati parampuan, tapakai taratik martabat, nan mandeh katokan cako.
Nan banamo simarewan, paham bak gatah caia, elok iko katuju itu, bana bak pimpiang di lereang, bak baliang-baliang di bukik, kamano angin nan dareh, ka kiun pulo pikirannyo, walaupun balaki bana, bak umpamo tidak juo. Itu batin kutuak Allah, isi narako tujuah lampih.
Nan banamo mambang di awan, ialah parampuan tinggi hati, kok mangecek samo gadang, atau barundiang di nan rami, anginnyo tidak ka nan lain, tasambia juo kalakinyo. Dibincang bapak si upiak, tasabuik bapak si buyuang, sabagai labiah dari urang. Pihak banyak balanjonyo, kasiah jo lakek dirumahnyo, tidak baranjak-ranjak amek, malagakkan tinggi pangkatnyo, suka nan lain manyamoi, itu nan banyak maso kini.
Banyak den liek den pandangi, tingga di mandeh jo bapaknyo, anak nan tidak diajari, pahaman bana o nak kanduang, jauhi bana nan pantangan, bagai nan mandeh pitaruhkan”.
Tadanga di kato itu, manyahuik Siti Budiman:
“Kok lah baitu kato mandeh, nak ambo ganggam taguah-taguah, nak ambo buhua mati-mati, tidak kan lapeh siang malam, dipasuntiang jago jo tidua, ambo pamenan patang pagi, ambo paluit jo budi aluih, ambo tungkuih saribu aka, disimpan dangan haniang janiah, dikunci jo hati mukmin, alah ka sanang hati mandeh”.
Tadanga di kato itu, bakato Siti Jauhari:
“Malah baitu kato kau, sananglah hati mandeh kanduang, batolong Tuhan umua panjang. Kok lai manih-manih dagiang, nan kan diambiak ka minantu, jangan sambarang urang sajo, usah dipandang ameh perak, usah dipandang kain baju, jangan dipandang gadang urang, usah dicaliak elok rupo, caliaklah laku buatannyo, pandanglah laku parangainyo, kalau diuji samo merah, kalau ditahia samo barek, ingek-ingek mantaro balun, jangan manyasa kamudian.
Lah banyak urang den pandangi, angan loba pikiran tamak, arok dibanyak ameh urang, elok dielok tampan urang, tidak diagak dipikiakan, akia kalaknyo kamudian, elok jo buruak galib tumbuah, di dalam korong jo kampuang, tangka jo caran tak bahinggo, ganti hino mahinokan, ganti cacek mancacekan, minantu dibincang urang.
Kok lai baranak nyo jo awak, samo bamain jo kawannyo, kok tumbuah galuik jo kalahi, anak bacakak samo gadang, bapak disabuik urang juo, tasenseang hino mulienyo, tasabuik piil parangainyo, apo kan raso hati awak, langik nan mano kito sigi, bumi nan mano kito sawang, dirameh hati dikaluahkan, hino tibo sasalah tumbuah, dibasuah baabih aia, dikikia baabih basi, tak lipua dek hujan lai, lalu kacucu piuik kau, anak disabuik urang juo, ingek-ingek upiak di sanan, elok dahulu disasali, bak itu mungko tumbuah tuah.
Sabagai lai anak kanduang, malah lah dapek jodoh hati, nan sauntuang saparuntuangan, batamu rueh jo buku, nan bak pituah den katokan, muluik nan usah dipabarek.
Kok datang urang jauah hampia, naiak ka ateh rumah awak, kambangkan lapiak nan lai janiah, antakan siriah di carano. Kok lalu urang di halaman, baiak tuo atau mudonyo, jangan dipandang hino mulie, patuik disapo bao singgah, manihkan muluik jo paroman, bahaso tidak ka mambali. Usah bak baso urang kini, kok naiak urang karumahnyo, tidak paduli apo-apo, sapantun urang kagadangan, bahaso parangai nan bak kian, gadang bana mularaiknyo, karano barek tak kan ringan, nan jauah tidak ka ampia, nan tinggi tidak ka randah, janganlah itu dipakaikan”.
Tadanga di kato itu, manjawab Siti Budiman:
“Kok lah baitu janyo mandeh, kulipah nak ambo pacik, amanah nak ambo pakai.
Tapi samantang pun baitu, kami baduo nan tajalai17, surang jantan surang batino. Pihak kapado kakak ambo, nan bagala Sutan Sampono, sudahkah mandeh maajari.
Abih-abih mandeh bakato, sapaningga mandeh isuak, kami nak samo mamacikan, jangan salisiah kamudian. Kok lai inyo baratak18 elok, antah lai tuah manimpo, inyo kok jadi panghulu, banyak rukunnyo janyo urang, banyak syaratnyo kok talampau, tantu mandapek malu sopan, binaso adat limbagonyo, apo gunonyo badan awak.
Mandeh rang cadiak tahu pandai, tidak lain tidaklah bukan, dalam nagari kito iko, mandeh surang disabuik urang. Sungguhpun mandeh parampuan, tampek malu rang nan banyak, sapaningga mandeh balinduang, hujan jo paneh kok baganti, itu nan ambo rusuahkan”.
Mandanga kato nan bak kian, tabahak Siti Jauhari, maliek anak bapandapek, lah tau di ereang gendeang, lah mangana awa jo akia:
“Anak den Siti Budiman, tantangan kato upiak itu, lai taragak tu dek mandeh, dek lambek ragu di jalan, mananti hari nan baiak, katiko bungo samo kambang, nak elok masuak pangajaran, nak lakeh ditarimonyo. Namun batanam aka budi, bukan bak tampang kacang sajo, kok tumbuah dalam hati anak, tidak tanilai haragonyo. Nak kanduang Siti Budiman, samo tarimo dek kalian”.

Salamo lambek nan bak kian, adolah garan tigo hari, lalulah urang di halaman, mukasuik naik ka ateh rumah, kapado Siti Jauhari.
Sudah salasai samo duduak, tasorong siriah di carano, kalua kaduik19 dek urang tu, batimbang baso jo basi, ganti labiah malabiahi, ganti anjuang maanjuangkan, banyaklah rundiang jo paparan, tanyo batanyo panghidupan, sabuik manyabuik hino diri, urang bagayuang samo pandai, samo bak kundi ateh dulang, nan tidak kanai manganaikan, rago mananti nasi masak.
Ada sabanta antaronyo, lah sudah minum jo akan, kato bamulai dek urang tu:
“Mano andeh Siti Jauhari, sabab ambo datang kamari, ambo disuruah mamak ambo, Datuk Timbangan Aluih Paham, dek titah bapak si upiak, mangalim sabar palito hati, lah bulek mungko diguluikan, kato mupakaik ambo baok, mintak nak mandeh bari, mambali mandeh pajua, lah lamo mukasuid kami, mukasuik itu nak nyo tantu, nak manjapuik anak mandeh, iolah Sutan Sampono, ka junjuang si upiak ketek, banamo Puti Cinto Dunia, rang Taluk balunan ombak, Kampuang Dalam Talago Manih”. Kato urang nan datang tu.
Manjawab Siti Jauhari:
“Lorong kapado rundiangan tu, sadikik ambo camehkan, hino jo malu kok basuo, cacek binaso nan ka buliah, raso tak luluih pintak kakak. Pihak si Sutan Sampono, gadang tabao dek dagiangnyo, tinggi tabao dek ruehnyo, aka balun pandapek balun, galanyo sajo nan bak io, samo diliek dipandangi, laku kadalang-dalangan, tabao manjo kanak-kanak, minum jo makan tak bapiil, duduak tagak kurang taratik, baso-basi jauah sakali, ereang jo gendeang balun tau, kito juo nan ka malu”.
Tadanga di kato itu, manjawab urang pandatang tu:
“Manolah mandeh kanduang kami, asa lai pintak mandeh bari, mambali mandeh pajuali, lorong dipiil kalakuan, atau parangai jo taratik, kalau dikanang nan daulu, lah jauah bana ubahnyo, lah banyak urang mangatokan. Pihak dek Sutan Sampono, baiak budi katuju baso, murah laku kucindan banyak, elok hati muluik pun manih, lapang alam pahamnyo sabar, nan tuo dipamulianyo, nan gadang dibasakannyo, urang nan mudo dikasihi, mano nan ketek disayangi, dalam nagari kito nangko. Lah tigo bulan kami pikia, suka buliah maha dicari, tidaklah tuluak jo galuaknyo, antah kok janyo mandeh surang, usahlah mandeh rusuah sanan”.
Mandanga kato nan bak kian, manjawab Siti Jauhari:
“Kalau bak itu kato kakak, dibaok pikialah daulu, duo hari ganok katigo, babaliak kakak manantui”.
Manjawab urang nan datang tu:
“Malah baitu kato mandeh, sananglah dalam hati ambo, mak ambo pulanglah daulu, nak sanang hati mamak ambo, sarato bapak si upiak”. Lalu lah pulang urang nantun.

Ado sasaat sakutiko, agak dek Siti Jauhari, lalu dipanggia anak kanduang, ialah Sutan Sampono, bakato garan mandehnyo:
“Mano ang Sutan Sampono, urang lah datang pado denai, si Suri Tairo Pilihan, rang Taluak balunan ombak, Kampuang Dalam Talago Manih, inyo nak manjapuik a ang, ka junjuang si upiak ketek, banamo Puti Cinto Dunia, kamanakan panghulu nan baradat, Datuak Timbangan Aluih Paham, anak Tuanku Taguah Iman, mangalim sabar palito hati, laikoh suko anak kanduang?”
Manjawab Sutan Sampono:
“Manolah mandeh kanduang ambo, kok salorong tantang itu, tidak ambo duo bicaro, maklum pulang pado mandeh. Tapi samantang pun baitu, ambo manyabuik nan taraso, pikia banalah dek mandeh, ambo kok kini mudo matah, aka kurang pandapek balun, kiro-kiro balun barupo, buruak budi dapek dek urang, mandeh juo nan ka malu.
Sungguahpun baitu kato ambo, maklum pulang pado mandeh”.
Manjawab Siti Jauhari:
“Nak kanduang Sutan Sampono, pado pikiran ambo surang, kok itu urang nan datang, pucuak dicinto ulam tibo, batang tasanda pado gunuang, urek taunjam ka pitalo20. Jokok tak datang kito japuik, jokok tak amuah kito kayai, patuik diuruikan kamuko, lah denai tiliak-tiliak bana, sajak di asa jo usuanyo, sampai kapado ninik muyang, atau kapado dang bapaknyo, maalim saba palito hati, kalau diuji samo merah, kalau ditahia samo barek, lah patuik buyuang pulang kiun.
Sabagai pulo o anak kanduang, adiak ang lah gadang pulo, lah patuik pulo basuami, jangan umpamo kalangkahan” katonyo Siti Jauhari.
Manjawab Sutan Sampono:
“Kok lah baitu janyo mandeh, sapanjang titah nak dijunjuang, tidaklah ambo manyalahi”.

Dek lamo bakalamoan, lah sampai janji tigo hari, lah datang urang nan dahulu, si Suri Tiru Pilihan. Lah sudah minum jo makan, bakata sanan si Suri:
“Manolah mandeh janyo ambo, io ambo datang kamari, maulang kato nan dahulu”.
Manjawab Siti Jauhari:
“Lorong kapado rundiangan kito, rasonyo tidak kan salisiah, sapanjang pintak ambo bari.
Tapi samantang pun baitu, kito buek janji jo padan, bahasia kito timba baliak”.
Dibuek janji maso nantun, janji dibuek tampak bulan.
Bakato Siti Jauhari:
“Pado pikiran hati ambo, eloklah tujuah hari bulan, harinyo baiak sahari tu, patang Kamih malam Jumaat”.
Manjawab pula mandeh Suri:
“Kalau baitu kato mandeh, ambo tarimo kato nantun”.
Lah pulang pulang pulo mandeh Suri.

Samantaro mananti janji, bahasia Siti Jauhari, mancari barang nan tidak. Lah hasia kaduo pihak, janji diulang anyo lai. Sudah mupakaik padu padan, lah tantu ukua jo jangkonyo, janji tibo nikah lah sampai. Lah kawin Sutan Sampono, dangan si Puti Cinto Dunia, bak jangguik pulang ka daguak, bagai pisang masak saparak.

Sampailah duo tigo bulan, salamaik sajo dalam kampuang, tidak cacek maro malintang. Agak dek Sutan Sampono, takana pulo dalam hati, rundiangan mandeh kanduang diri, mangaya-ngaya jodoh adiak, nan banamo si Buyuang Sidiak, bagala Pakiah Candokio, anak Tuanku Bijaksano, kamanakan Datuk Rajo Adia, anak rang kampuang Luruih Bana.
Dipikia-pikia dalam hati, jikalau awak malalukan, banyaklah ilak jo geleangnyo, mancari jalan bakeh lapeh. Lalu dijalang mandeh kanduang:
“Manolah mandeh kanduang ambo, pado pikiran hati ambo, pihak dirundiang nan dahulu, iolah ambo mandeh suruah, mamanciang-manciang buyuang Sidiak. Lah ambo pikia abih-abih, eloklah mandeh malalukan, pado Tuanku Bijaksano, ayah si Pakiah Candokio, tumpu tumiklah dek mandeh, kato nan panjang kok lai singkek, mandeh lah lamo bakanalan, lai tu malu bamaluan, lah samo mandapek baso”.
Manjawab Siti Jauhari:
“Kok lah baitu janyo a ang, io pulo itu kironyo, amak den turuik samo surang”.
Adolah duo tigo hari, lah pai Siti Jauhari, ka rumah Tuanku Bijaksano, dijinjiang kaduik sabuah, langkok barisi siriah pinang.
Alah batamu maso itu, makan siriah sakapua surang, sarinyo naiak kamuko, abih manih sapah tabuang, kaleknyo tingga dirangkuangan.
Bakato Siti Jauhari:
“Mano Tuanku Bijaksano, io ambo kamari nangko, bak janyo mamang Tuanku, siang nan jadi angan-angan, malam nan jadi-jadi mimpi. Mukasuik sangajo dalam hati, andak manjapuik anak tuan, iolah Pakiah Candokio.
Kok lai untuang jo patamuan, nak jadi minantu ambo, ka junjuang Siti Budiman”.
Mandanga kato nan bak kian, manjawab Tuanku Bijaksano:
“Lorong si Pakiah Candokio, lah banyak urang nan datang, andak manjapuik ka sumando. Nan bak kato kakak tadi, kok balun untuang paruntuangan, tidak den amuah manarimo, kini kakak lah datang pulo.
Kalau mukasuik dalam hati, pado pikiran hati ambo, si upiak Siti Budiman, dangan Pakiah Candokio, lah bak kapuran jo saoknyo, bak dulang jo tuduang saji, saedaran bumi jo langik, tidak ka rago dipikiakan, ambo tarimo kato nantun, bahasia kito timbo baliak”. Kato Tuanku Bijaksano.
Manjawab Siti Jauhari:
“Kok lah baitu kato tuan, sananglah pulo hati ambo, anyo sapatah ambo pinto, samo sagiro tu andaknyo”.
Manjawab Tuanku Bijaksano:
“Janyo ambo bak itu pulo, tapi saketek nan maraso. Sungguahpun kito lah sasuai, samupakat mungko manjadi, ambo mupakatlah dahulu, dangan si Pakiah Candokio, atau jo mamak kanduang inyo, Datuk Juaro Manti Alam, mananti kakak sakatiko”.
Manjawab Siti Jauhari:
“Kalau bak itu kato tuan, itulah kato sabananyo. Tapi tuan ambo sasakan, sasaat ambo bari janji, di siko ambo nan mananti, mupakaik tuan kini-kini”.
Mandanga kato nan bak kian, io Tuanku Bijaksano, lalu mupakaik anyo lai:
“Mano ang Pakiah Candokio, sarato mamak si buyuang, Datuk Juaro Manti Alam, uranglah datang bakeh denai, io kakak Siti Jauhari, andak manjapuik ka minantu, ka junjuang Siti Budiman. Sudah den timbang lahia batin, atau mularat jo manfaat, sudah den kaji hino mulie, tidak nan cacek tabandiangkan, lah den bari pinto urang, tasangkuik pado janji sajo, kato lah tibo pado Datuk, sarato Pakiah Candokio, jawablah kato den sapatah”.
Lalu manjawab anyo lai, Datuk Juaro Manti Alam, dangan Pakiah Candokio:
“Kalau lah abih mupakat, kami nan tidak manyalahi, manuruik sajo den nan elok. Hanyo tangguahkan tigo bulan, mancari barang nan tidak”.
Bakato Tuanku Bijaksano, kapado Siti Jauhari:
“Lah sudah kami mupakati, minta janji kami dahulu, duo bulan masuak katigo. Pado pikiran hati ambo, eloklah kakak manarimo, bia lambek asa salamaik, tidak lari gunuang dikaja”.
Manjawab Siti Jauhari:
“Kalau bak itu kato tuan, ambo tarimo kato itu, lapehlah ambo nak bajalan”.
Manjawab Tuanku Bijaksano:
“Insya Allah baiaklah itu”.
Bakato Siti Jauhari:
“Sapatah lai ambo mintak. Sapanjang adat nan tapakai, biaso taduah nan bakajang, tando taguah bapamacik, nak arek bakabek pulo, elok kito batimbang tando, tukari malah cincin ambo. Samantaro mananti janji, iduik di dalam tangan Allah, kok mati di dalam janji, ka ganti kapan nan salampih, kok iduik samo dikambalikan, sabab baitu nan bapakai”.
Manjawab Tuanku Bijaksano:
“Io pulo itu kironyo”.
Ditariak cincin ditukari, lah sampai batimbang tando.

Pihak si Siti Jauhari, lalu bajalan anyo lai, pulang ka rumah badan diri. Salamo lambek di jalan, lah tibo ka korong kampuang, diimbau Sutan Sampono. Lah datang inyo maso nantun, bakato garan mandehnyo:
“Anak den Sutan Sampono, tantangan pado niek kito, sudah den jalang dang ayahnyo, ayah si Pakiah Candokio, lalu basuo jo mamaknyo, Datuk Juaro Manti Alam, Allah Taala kayo sungguah, lai elok palangkahan, lai mukabua pinto kito, inyo bajanji tigo bulan, lah den tarimo kato nantun. Sapanjang adat nan bapakai, ado tandonyo nan den pagang”.
Manyahuik Sutan Sampono:
“Kok lah baitu taguah buek, alah lah sanang hati ambo, antah kok nyao nan tak sadang, dilua janjilah itu.
Nan sakarang kini nangko, sadio kito tangah rumah, mano nan kurang pado mandeh, elok cukuikan kini-kini, nak jangan mandeh taguluik”.
Manyahuik Siti Jauhari:
“Kok anyo tantangan itu, namun baranak parampuan, sudah lamo mandeh hasilkan. Hanyo sabuah nan marusuah, badan batambah tuo juo.
Lorong kapado anak kanduang, pangaja balun sampai tamat, ilimu balun sampai putuih, denai kok mati musim kini, mamakiak bumi manganduang, babaliak-baliak dalam kubua, karano denai katinggalan, anak diaja balun cukuik.
Pado pikiran hati denai, sabab dek janji lai tagungguang, pabilo hari lai baiak, nak kito bapadu padan, io barundiang jo bapapa, antaro hayat lai juo, buliah den tambah pangajian, den ajakan saketek lai”.
Manyahuik Sutan Sampono:
“Kok itu mandeh rusuahkan, pabilo hati mandeh sanang, tunjuak ajarilah dek mandeh”.
Manjawab Siti Jauhari:
“Kok lah baitu janyo anak, di dalam duo tigo hari, buliah den tukuak pangajian, barang nan dapek pado mandeh”.

Habihlah rundiang manasiat, hari lah patang anyo lai. Bajalan Sutan Sampono, ka rumah Pui Cinto Dunia.
Sampailah garan tigo hari, lalu dijalang mandeh kanduang, sambia bakato anyolai:
“Manolah mandeh kanduang ambo, janji kito nan dahulu, alahkoh sanang hati mandeh, tunjuak ajarilah dek mandeh, siang nak buliah dipatungkup, malam nak buliah dipakalang” katonyo Sutan Sampono.
Manyahuik Siti Jauhari:
“Kok lah baitu janyo anak, buyuang kamari molah duduak, buliah dicurai dipapakan, pituah ninik kanduang anak, io Tuanku Rajo Bana. Ingek-ingek jago-jago, sampai andaknyo masuak hati, tasurek di sanubari.
Lorong karangan jo buatan, sajak di ninik muyang kito, nan tidak jadi dilampaui.
Kok lai takadia dari Allah, ang kok dijapuik urang, akan manjadi bapak paja, sumando ka kampuang urang, kahwin dangan niniak mamak, nikah nan dangan parampuan, sakato ninik mamak urang, samupakat ibu bapaknyo. Katahui condong nan ka manimpo, kok bantiang nan ka mangana, atau pantangan jo larangan.
Kalau padusi tak bamalu, tidak manaruah budi baiak, walau bak rupo bulan panuah, tidak bapiil bataratik, janganlah anak tarimokan, mambao cacek jo binaso, hino malu kito kasudahannyo.
Asa parampuan baiak budi, lai batunjuak baajari, manaruah malu dangan sopan, jangan dipandang elok buruak. Usah diikuik tantang mato, setan ibilih pamainannyo. Pakailah salamo-lamo(nyo), kok lai barakaik piil baiak, manjadi tuah pandapatan.
Jokok anak sudah nikah, masuak ka korong kampuang urang, naiak ka ateh rumah tanggo, duduak di ateh kasua urang, panggalah bungka jo taraju, ganggam taraju jo katian, jangan bakaribik bakarabak .
Kok silisiah bini awak, jo dansanak sudaronyo, atau jo ibu jo bapaknyo, bacaran samo sarumah, tuhuak parang itu namonyo. Kawani dek anak kabanaran, berangan bana bini awak, sadang manunjuak maajari. Usah bak laku urang kini, kok basalisiah parampuannyo, dicari akal dengan budi, dibuek asuang dangan asah, diasuang-asuang bini awak, sampai malawan ibu bapak, atau kapado dansanaknyo, aja kalaknyo kamudian, awaklah buruak di nan banyak.
Kalau manungkuih bangkai busuak, babaun juo kasudahannyo, hinggo batingkah jo mintuo, dansanaknyo lah banci pulo, awak balaki bini sajo, minantu manjuliang pado batin, jangan dipakai tu nak kanduang.
Usah maluak mausaki, tantangan budi nan marangkok, atau di aka nan bapilin, andak maambiak arato bini, ka dijua digadaikan, elok disalang sungguah-sungguah, atau dimintak kok lai buliah, ingeki bana tantang itu, kok mamakan sumpah sati, pantangan ninik kanduang anak.
Kok tidak awak ka manambah, jangan dicinto mangurangi. Kok tidak kito babalanjo, usao dipalabiahkan. Kok tidak pulo bausao, tolonglah urang jo bicaro, panjangkan aka jo budi, baribu-ribu aragonyo. Kalau tidak nan sado itu, tidak tapakai sipaik diri, sumando apo itu namonyo. Tengganglah hati bini awak, ninik mamaknyo kasiah sayang, mintuo payah manggilokan, makanan hasia tiok hari.
Nak kanduang sibiran tulang. Kok hati tidak baitu, elok anak tatap sajo, jangan babini sampai tuo, kok jadi buah rundiangan urang. Mungko baitu janyo mandeh, kato pituah ninik a ang, banyak bagainyo urang sumando. Partamo sumando kacang miang, kaduo sumando langau hijau, katigo sumando kutu dapua, kaampek sumando lapiak buruak, kalimo sumando bapak paja, kaanam sumando ninik mamak.
Nak kanduang dangakan bana, lah banyak urang mandeh danga, mambuek laku nan tak baiak, taratik nan tidak patuik, sambia manyilam minum aia, mangguntiang dalam lipatan. Akia kalaknyo kamudian, tasando mandeh kanduangnyo, tajua sawah ladangnyo, pambaia utang dapek malu. Sungguahpun utang lah tabaia, dalam gunjiangan urang juo.
Sabagai pulo o nak kanduang, anak kok batutua-tutua, kok barundiang jo mintuo, jen bini awak sakali, sungguah-sungguahlah barundiang, bana-banalah bakato, bari basantan batangguli, lamak manih didanga urang, sampai tangah tigo ari, di talingo urang juo. Ingek banalah tu nak kanduang, janganlah anak ubah-ubah.
Sabagai pulo anak kanduang, kalau mupakaik ninik mamak, sarato kaum kaluargo, jadi panghulu anak kanduang, lorong karangan jo buatan, satapak usah dilampaui, lalok bakalang jo pusako, duduak jo cupak jo gantang, kok tagak batungkek barih, bajalan di alur patuik, bakato sopan mujilih, barundiang mambao adab. Kok duduak marauik ranjau, kok tagak maninjau jarah, bajalan manjapuik labo.
Nak kanduang dangakan bana, sajauah-jauah bajalan, sabarek-barek manjujuang, labo jo rugi kana juo, rajaki jangan diilakkan. Tapi samantang pun baitu, lobo jo tamak jan dipakai, dalam suko kajilah duko, dalam mulie kanalah hino.
Awak panghulu janyo urang, elok-elok mangganggam hulu, ingeki bana mancancangkan, hukum adia bakato bana, takuik karano salah, barani karano bana, nan bana usah dilangkahi.
Sabab baitu janyo mandeh, panghulu banyak dang namanyo, partamo panghulu nan di tanjuang, kaduo panghulu ayam gadang, katigo panghulu bulah, kaampek panghulu katuak-katuak, kalimo panghulu tupai tuo, kaanam panghulu pisak sarawa.
Nak kanduang sibiran tulang, jangan tacampuang anak kiun, diamlah dalam martabat, sadang di dalam sarak rukun, danga ibarat urang tuo.

Dek ribuik basah ilalang,
Di payo padi satangkai,
Iduik usah mangapalang,
Kok tak kayo barani pakai.

Sabagai pulo o nak kanduang, kok tumbuah silang jo salisiah, atau pun bantah jo kalahi, sangketo nan tidak putuih, dandam kasumat nan tak abih, tumbuah di dalam payuang awak, atau di dalam nan sahindu, kalau maukua samo panjang, kalau mangati samo barek, kok cadiak usah nak mandapek, kalau gadang usah nak malendo, randah suko mudo bilangan, ilang rean22 takucak tuah, binaso adat dek itu.
Kalau ang pakai nan bak nantun, bumi caia langik lah runtuah, tampek bagantuang nan lah sakah, bakeh bapijak nan lah londong, taluak ancua rantaulah kusuik, alamat susah badan diri, hati mamang badan tak sanang.
Kok paningga denai mati, tiok bulu manangguang sakik, kutuak mamakan anyo lai, kanai dek sumpah parbuatan, umanaik tidak dipacikan.
Sabagai pulo o nak kanduang, pagang pituah urang tuo, elok nagari dek pangulu, sakato lahia dangan batin, elok kampuang dek nan tuo, mamagang kato pusako. Panghulu saundang-undang, urang tuo sabuah hukum, wajib sakali dek pangulu, duo puluah duo nan dikaji.
Dangakan bana nak kanduang, nagari ampek adat ampek, namo hukum pun ampek pulo, cupak nan duo parakaro.
Adopun nagari nan ampek tu, partamo taratak dang namonyo, kaduo dusun dang namonyo, katigo koto dang namonyo, kaampek nagari dang namonyo. Adat nan ampek parakaro, partamo adat nan sabana adat, kaduo adat nan diadatkan, katigo adat nan taradat, kaampek adat istiadat.
Hukum nan ampek parakaro, partamo hukum baenah24, kaduo hukum kurenah, katigo hukum idjtihat, kaampek hukum ilimu.
Undang nan ampek parakaro, partamo undang-undang luhak, kaduo undang-undang nagari, katigo ndang-undang urang dalam nagari, kaampek undang-undang nan duo puluah.
Kato nan ampek parakaro, partamo kato pusako, kaduo kato mupakat, katigo kato dahulu batapati, kaampek kato kamudian nan dicari.
Cupak nan duo parakaro, partamo cupak nan usali, kaduo cupak buatan, wajib dikaji tu nak kanduang, dapekan paham maknanyo, tantu mukasuik awa akia, carilah tampek mananyokan, cari guru mamintak paham.
Kalau tak tarang nan bak itu, buyuang panghulu janyo urang, lah masuak anak ka nan anam, panghulu nan anam jinih, nan mandeh sabuik-sabuik juo, di mano nagari ka salasai, di mano kampuang ka bacahayo, di mano koto buliah rami, awak tidak bapangguruan, lah digilo bayang-bayang, lah dimabuak pinang indah. Dikacak langan lah bak langan, dikacak batih lah bak batih, angan di ateh awan sajo, tidak mangaji syarap rukun, tidak manaruah aka budi.
Nak kanduang dangakan bana, jokok tak ado bailimu, kok duduak di tangah medan, atau di balai parhimpunan, baiak di dalam korong kampuang, apo bicaro anak kanduang.
Kok duduak samo-samo gadang, samo pangulu janyo urang, sanan basisiah atah bareh, basibak kumpai jo kiambang, bak manjamua dalam rinai, bak kangkuang dipapikekan, malu bana hati mandeh ko.
Sabagai pulo o nak kanduang, mungkonyo tarang-tarang lareh, nan duo puluah duo nantun, bahindang batareh atah, batintiang dadak di nyiru, amaknyo tarang satu-satu.
Kalau untuang takadia Allah, salamaik pulang karumahnyo, kok lah nikah Siti Budiman, dangan Pakiah Candokio, anak patarang kapadonyo. Kalau tak sanang hati buyuang, cubo bajalan hilia mudiak, jangan takuik babaka bareh, walaupun jauah capai juo, jangan dibao lalok tidua, usah dibao kuciang makan.
Jangan bak cando urang kini, gilo dek deta saluak sajo, awak panghulu janyo urang, tidak tahu di cupak gantang, tidak tahu adat limbago, hukum syarak jauah sakali.
Pado pikiran dihatinyo, dirinyo tahu sacukuiknyo, kaduik panuah uncang lah sarek, langkok ilimu kapandaian, pado siapo ka baguru, awaklah boneh satangkainyo, tahu dibuek nan malingka, pandai di adaik jo limbago, tahu di cupak dangan gantang, tahu di undang nan duo puluah, pandai mangaji baso-basi, bunyi mulik marandang kacang, bunyi kecek mambaka buluah.
Kalau barundiang jo nan binguang, lalulah lidah tak batulang, bak urang manembak tabiang, dipagadang paluik rabuak, dipaelok tungkuih garam, kato gadang timbangan kurang, rundiangan banyak tidak bapaham.
Kok basuo jo nan pandai, na tahu mahia paham, jadilah sunyi sanyap sajo, bak bunyi aguang tatungkuik, sumangeklah kalinduangan, rasi lah diimpik urang, bak itiak tangah galanggang, kuciang dibaokan lidih, ka bakato lidah kalu, barundiang manaruah takuik. Kok pulang ka rumah anak, barapo kecek ka minantu, bini lah gadang hati pulo.
Nak kanduang sibiran tulang, itu pantangan ninik a ang, usah dipakai tu anak kanduang.
Mungko baitu kato mandeh, kaba angin nan mandeh danga, antah bana antah tidak, kalau tumbuah di tangah alek, paliang bapaliang panyambahan, lega balega pamulutan, bisiak badasuih samo duduak, tajam mato bukan kapalang, maliek salah si pangkalan.
Kalau apo-apo nan kurang, macam juadah ateh dulang, mancaliak ampiang jo sampianyo. Kok kurang agak sabuah, banyak garetang jo birunguik, jangang-jangang25 talingonyo, bagai bulaliak jo bulalang mato, bak urang damam paneh, lalulah tagak manyambahkan, disuruah isi kasalahan, itu manantang paruik kanyang, itu mahadang minum pueh. Sakali jangan dipakaikan, loba tamak itu namonyo, tidak adat bukan limbago, balabiah dari sapatuiknyo.
Nambek dari pado itu, nan mandeh danga-danga juo, balabiah jamba duo tigo, tidak babaliak ka pangkalan, manjadi untuang pandapatan, disantap dimakan pulo, saketek tidak basambahkan. Kubik bakubik samo kawan, barapo galak jo kurincih, capak cepong di kampuang urang, suko hati bukan kapalang. Nan bak parangai damikian, di mano adat limbagonyo, di mano tiru tuladannyo. Cubo anak pikia-pikia, a ang bamulo den ajari, balun tau adat limbago, balun mangaji cupak gantang, balun mangaji baso-baso, adokoh patuik nan bak itu, nan denai katokan cako.
Takurang jamba agak sabuah, dimintak salah sabaliknyo. Kok balabiah jamba urang, tidak diangkek pasambahan, dilamun sajo sambia galak, itu banamo cadiak buruak.
Pado pikiran hati denai, salah dek undang nan salapan, sabab tak ado maknanyo, sumbang sajo janyo denai.
Lorong kapado baso-baso, pihak dipiil kalakuan, tidak bapakai nan bak nantun.
Ditiliak pulo masuak kampuang, nan sakaum kaluargo, baiak di dalam nan sapayuang, atau di dalam nan sahindu, tidaklah ado samupakat, bak balam jo katitiran, sabunyi sagayo tidak, mangarehkan tuah surang-surang, surang ilia surang nak mudiak, pahamnyo ateh maatehi, atau labiah malabiahi, tidaklah diam di nan bana. Pado pikiran hati mandeh, piil parangai nan bak nantun, duo pakaro tampek salah, partamo buek nan mamakan, kaduo panghulu kurang adia, sabab tak ibo diadatnyo, martabat lah tingga pulo, sabab tidak bapangguruan. Kok tumbuah silang jo salisiah, kalau duduak hukum mahukum, basiginyang nak marangkuah, basijilek nan mangabek, basitagang urek lihia, tibo di mato dipiciangkan, tibo di paruik dikampihkan.
Nak kanduang sibiran tulang, anak kok jadi panghulu, usah dipakai nan bak itu, nan bak pituah mandeh kanduang, nan jangan buyuang ubah-ubah, kanai sumpah kanai satie, kanai kutuak kalam Allah, api narako tantangannyo.
Kok pandai anak malakukan, hukum mahukum dalam kampuang, baik di dalam nan sapayuang, atau di dalam nan sahindu, baruntuang bana di dunia ko, jadi ibadat pado Allah, kamanangan di akirat, basuruah sapanjang kitab.
Sabagai pulo o nak kanduang, himbau biaso basahuti, panggia biaso bahadiri. Kok tumbuah anak kanai saru, masuak panggilan alek urang, makan dahulu agak kanyang, minum sakiro-kiro pueh. Sabab di dalam alek jamu, minum makannyo bataratik, duduak jo tagak bajangkokan, sana bapakai baso-baso, hereang gendeang tak buliah tingga, baok taratik sopan santun, jangan lupo di syarat rukun, siriah manyiriah kampia rokok.
Kaduo sambah manyambah, duduak manih budi aluih, bakato manuju bana, sarato baso jo basi. Maliek ereang gendeang urang, barundiang maambiak bawah, berkata marandah-randah, duduak baselo baiak-baiak, hao jo napas dipadami. Panghulu duduak jo adatnyo, mambincang adat jo limbago, mangaji suriah dangan barih.
Kok lauik tidak baombak, kok padang tidak barangin, tatap ilimu dalam dado, pituah guru kana juo, itu amanat ninik aang, saketek jangan dilupokan, buliah talawan hao napas, buliah tatahan dunie setan, nak salamaik anak kanduang".
Mandanga kato nak bak kian, manjawab Sutan Sampono:
“Manolah mandeh kanduang ambo, sapanjang mandeh pituahkan, lorong dicurai jo paparan, pihak di badan diri ambo, satitiak manjadi lauik, sakapa manjadi gunuang, sudah tatanam dalam hati, lah tagamba di mantagi26, sapantun dawat karateh. Tapi samantang pun bak itu, kok ado lupo jo ragu, katokan juolah dek mandeh.
Dek hati takadia Allah, agak dek Sutan Sampono, lah dibilang-bilang hari, lah ditiok-tiok pakan, sudah dietong-etong bulan, sampailah garan tigo bulan, lah tibo janji mandeh kanduang, dangan Tuanku Bijaksano, lalu dijalang mandeh kanduang. Bakato Sutan Sampono:
“Manolah mandeh kanduang ambo, adopun buek nan mandeh karang, tantang janji nan mandeh labuah, dangan Tuanku Bijaksano, lah sampai ukua jo jangkonyo.
Pado pikiran ambo surang, lah patuik mandeh basagiro, maansua bakameh-kameh”.
Manjawab Siti Jauhari:
“Kok lah baitu janyo a ang, ambo tak lupo tantang itu, kajang alah samia27 lah cukuik, pabilo hari ka badayuang, tidak kan susah malaiakan.
Anyo sabuah mukasuik den, manuruik sapanjang adat, nak kanduang sudah lah gadang, sudah elok bapakaian, sudah gadang jadi panghulu. Mantaro denai lagi iduik, buyuang dijadikan panghulu, samo bahaleklah sakali, samo jo Siti Budiman, anak nobat28 inyo suami, baimpok camua jo pageh, duo adat kito pakai.
Nan sakarang kini nangko, panggialah ninik mamak kito, sagalo panghulu di nagari, sarato urang ampek jinih, imam katik bila maulana, baiak pun anak kamanakan, laki-laki parampuan, panggia nan sisiak palapahan, surang tidak buliah tingga”.
Manjawab Sutan Sampono:
“Kok lah baitu kato mandeh, ambo jujuang ateh kapalo, ambo pikua di bahu kanan, bajalan ambo kini-kini, sadiolah mandeh tangah rumah”.
Lalu dilapeh saru panggil, nan bak pasuruah mandeh kanduang, surang pun tidak ditinggakan.

Lah tibo pulo wakatunyo, tibolah alek tangah rumah, lah datang Pakiah Candokio, sarato ulua jo antanyo.
Lah kawin Siti Budiman, dangan si Pakiah Candokio, bak katidiang jo lanjuangan, bak dulang jo tuduang aia.
Sudah salamat samporono, bakato Siti Jauhari, kapado jamu karapatan:
“Manolah Datuk Ninik Mamak, atau Panghulu jo Andiko, samonyo rapek ampek jinih, Imam Katik Bila Maulana, baiak Hulubalang jo Panglimo.
Pihak di niek nasa ambo, aluran Siti Budiman, lah salamaik samparono, dangan si Pakiah Candokio.
Sabuah lai nan maraso, pihak si Sutan Sampono. Kok aka alah satunjuak, pikiran alah sarueh, budi bicaro lai samiang, pangajian lai salampih. Kok balun ka samo jo nan banyak, lai taturuik di balakang.
Tapi saketek nan marusuah, suku balun lai balantak, galanggang balun lai batangka, rumah balum batungganai, di kampuang balun batuah, inyo balun bapusako.
Nan sainggo iko naiak, tagaknyo nak jan tasundak, malenggang nak jan tapampeh, si buyuang Sutan Sampono, kito jadikanlah panghulu, itu mukasuik ambo surang, nak bunyi pado karapatan”.
Mandanga kato nan bak kian, manjawab rapek nan banyak tu:
“Kalau baitu janyo mandeh, dek kami taragak pulo, agak dek Sutan Sampono, panjang bak rueh ka bakarek, singkek bak rueh ka bauleh, kami nan rapek tangah alek, samupakat kasamonyo. Bak papatah urang tuo, sakali marangkuah dayuang, duo tigo pulau talampau, sakali mangambang puro, dua tigo utang tabaia. Hanyo nan gala pusakonyo, mandeh tarangkan pado kami”.
Manjawab Siti Jauhari:
“Kok itu rapek tanyokan, tantangan gala pusakonyo, di warih nan ambo jawek, pusako nan ambo tolong, pusakonyo nan ka dibangun, Datuk Naraco Lauik Budi. Kok panjang nak bakaratan, kok gadang nan basibiran, atau kok bunta nan bakapiang. Kami bak pinang balah duo, di nagari Tuluak Tandiang, koto ulak Lingkuangan Barih, di kampung Bayang Lidah Sampai, ado pusakonyo di sanan, Datuk Taraju Bungka Samo”. Itu sambah Siti Jauhari.
Manjawab urang nan rapek tu:
“Malah bak itu kato mandeh, maklum kami samonyo, bak papatah mandeh juo, janiah lah bak mato kuciang, data lah bak lantai papan, haluih lah bak dindiang camin, nanti sajolah dek mandeh, kami lewakan gala nantun, nak musahua kiri jo kanan, nak tahu urang hilia mudiak”.
Musyawarat di tangah alek, lah sakato samupakat, tagak badiri ampang limo, bagala Gagok Panjang Pikia, urang banyak di nagari, sampai disumpah disatiri, dibaco pulo biso kawi, urang mauruikan kamuko, manarimo suko samonyo.
Sudah salasai nan bak kian, jamba batatiang anyo lai. Lah sudah minum jo makan, hari patang alek bajalan, marapulai tingga dirumahnyo. Pihak mandeh Siti Jauhari, Allahurabbi suko hati, pado maso dewaso itu.

Abih hari baganti pakan, lapeh pakan bulan lah tibo, sampai sabulan duo bulan, hujan taduah kabuiklah tarang, lah sanang hati sarumahnyo, agak dek Siti Jauhari, disalisik malah sayok, dikirai tiok alai bulu, anak dijadikan panghulu, baraka lai saketek, babudi lai saambun, kok mangaji alah pandai, bakato lidahnya pasiah, tapi bak unggeh elok bunyi, bak sarunai batang padi, ilimunyo balun baputusi, pahamnyo balun basudahi, lalu dihimbau anak kanduang:
“Mano buyuang janyo ambo, Datuk Naraco Lauik Budi, mari ka niak juolah duduak, elok-eloklah karuntuang, nak mandeh lapeh tangguak rapek. Awak lah jadi urang tuo, lah panghulu janyo urang, imaik-imaik mangampuangkan, barang nan titiak pado mandeh”.
Tadanga di kato itu, manyahuik Datuk Naraco:
“Kok lah bak itu janyo mandeh, nak ambo pacik arek-arek, ambo pagangkan taguah-taguah”.
Mahadok Datuk Naraco, sabagai sujuik kaibunyo. Agak dek Siti Jauhari, duduak manyiriang29 bagai anak, diunjuakan lutuik sabalah, rundiangan kalua anyo lai:
“Manolah anak kanduang ambo, kito putusilah alimu, kito sudahkanlah paham. Nan alimu kato mandeh, adolah ampek parakaro, partamo tahu pado awak, kaduo tahu pado urang, katigo tahu pado alam, kaampek tahu pado Tuhan.
Adapun nan paham kato mandeh, ampek pulo parakaronyo, partamo wakatu bungo kambang, kaduo wakatu angin lunak, katigo wakatu antaronyo, kaampek wakatu tampek tumbuah.
Nan salapan mandeh pacah, takunci dalam duo tampek. Kalau tasungkuik di nan tinggi, kalau talatak di nan gadang, kok imaik anak manaruahkan, alah salamaik ateh dunia, lalu sampai ka akhirat, insya Allah tidak ka binaso”.
Tadanga di kato nan bak itu, manyahuik Datuk Naraco:
“Manolah mandeh kanduang ambo, lorong pituah mandeh tu, kok bunyi sudah ambo danga, ruponyo sudah ambo liek, nak baujuang nak bapangka, nak baawa nak baakia, mak jan tasalah lahia batin. Tarangkan juolah dek mandeh”.
Manjawab Siti Jauhari:
“Manolah anak kanduang ambo, cari-carilah pahamnyo, timbang-timbang maknanyo, himpunkan alam saisinyo, mupakaik badan surang diri. Kok dapek di dalam pikia, gadang bana paedahnyo, tampeknyo buliah den katokan. Dangakan banalah dek anak, malakukan nan salapan tu, hari sahari dipatigo, malam samalan diparampek, agak agiahkan jo alimu, buliah den uji kapandaian. Jangan mangaji di nan murah, elok diaja nan basakik. Kok lai baurek aka budi, kok lai bapucuak kiro-kiro, cubo bamanuang sungguah-sungguah, ujuik mamintak pado Allah. Kok anyo balun bak itu, dapek dek ajar mandeh juo, bak mandi di dalam cupak, daki banyak aia lah abih, kamano anak ka batenggang, ibu mati bapak lah mati, awak manjadi pangka tuo, lah kalah di bawah pisang, elok anak mamalukan”.
Tadanga di kato tu, manyahuik Datuk Naraco:
“Kok bak itu kato mandeh, buliahlah ambo cubo-cobo. Dangakan pulolah dek mandeh, pado pikiran hati surang, makna tahu pado awak, mancari raso jo pareso, mangaji sakik dangan sanang. Kalau lah sakik pado awak, bak itu pulo pado urang. Kalau lah sanang pado awak, tantu lah sanang pado urang. Apo-apo macam nan tumbuah, rangkok dahulu pado awak, maagia tahu pado urang, diliek rasam kurenahnyo, bak santano urang mamapeh, lain ikan lain umpannyo, makna tahu pado alam, alam nan babagai-bagai, ado hitam ado nan putiah, ado tinggi adolah randah, tidaklah buliah disamokan. Makna tahu pado Tuhan, katahui niat jo sifatnyo, dikaji sifat nan duo puluah, dibedokan jaia jo mustahia, sarato nan wajib pado Allah. Paham ampek bundo katokan, makna wakatu bungo kambang, kalau bicaro dijalankan, aka jo budi kamarangkok, diliekan urang suko riang. Kok anyo tidak nan bak itu, jarang mukasuik kito sampai. Makna wakatu angin lunak, wakatu sunyi dangan sanang, tidak dimabuak apo-apo, sanan mandapek aka budi. Makna wakatu antaroan, antaro tinggi dangan randah, antaro suko dangan duko, antaro lapa dangan kanyang, di situ paham mungko dapek. Makna wakatu tampek tumbuah, tidak baukua bajangkokan, tidak mamiliah kahandak hati, di mano tumbuah disiangi, di mano ado kito timbang, tumbuah di alua dituruti, tumbuah di adat kito pakai. Atau dakwa nan mandatang, baiak pun gayuang nan manimpo, patuik dijawab disahuti.
Nan salapan mandeh pacah, takunci dalam duo tampek. Kok tasungkuik di nan tinggi, kok talatak di nan gadang. Kalau nan tinggi kato mandeh, itu banamo kitab Allah, sarato hadis jo dalilnyo. Adopun gadang kato mandeh, itulah adat janyo ambo, tiok suatu jo mupakat, bak itu kato mungko suci, bak itu mungko samporono. Kok anyo tidak bak itu, sio-sio itu namonyo.
Manolah mandeh kanduang ambo, itu ruponyo paham ambo, sudah dibukak pado mandeh, iokoh itu maknanyo, laikoh tibo ditampeknyo. Mandeh dek galak-galak sajo, apokoh salah jo siliknyo”.
Tadanga di kato itu, manyahuik Siti Jauhari:
“Nak kanduang sibiran tulang, io den galak-galak ketek, io den uju-uju maco. Mandanga anak mambincangkan, elok papatah jo patitiah, bak bunyi aguang jo talempong, sabagai rabab jo kucapi, elok bunyi santano talingo, lamak manih didanga urang.
Dangakan bana anak kanduang, sapanjang kato anak itu, kok kini alahlah kini, kok luruih alalah luruih, tapi balun tapek bana, tasingguang-singguang dipucuaknyo, tagisia-gisia didaunnyo, balun tatampua diruangnyo, tidak taisi dilubangnyo. Sungguah bak itu kato mandeh, adat di zamam maso kini, limbago awak mudo matah, asa gayuang lai basambuik, asa kato lai bajawab, calak-calak ganti asah, antaro tukang balun tibo, lah jadi juo tu nak kanduang. Tapi bak itiak dalam aia, tak sampai silam ka kasiak, bimbang tarapuang-rapuang sajo.
Manolah anak kanduang ambo, isikan bana dalam hati, cubolah kana ujuik Allah, janganlah banyak uweh-uweh, usah dibari simpang sapiah, piciangkan mato nak kanduang, ujuik satu pangana bunta. Den aja anak jo sindiran, den kieh anak jo papatah, binatang manahan palu, manusia kieh makanannyo. Nak mandeh cubo rantang panjang, bak marantak manggih labek, anak pilihi lah dek a ang. Mangaruak saabih gauang, maawai saabih raso, pueh-pueh dek mangapa, pasai-pasai dek mamiliah, abih dayo baban talatak, tibo paham akan baranti, kato putuih sandirinyo, tidak mancito duo lai. Jikalau dayo balun abih, jikalau paham balun tibo, cito banyak pareso ragu, budi manunggu ka ilimu, paham babisiak dalam batin, basangka angguak kanai, basijambau nak mangati, basisuruik pantang lalu, tasindorong nyato kanai, hawa jo napasu basalahan, budi bapantang katinjauan, paham bapantang kamaliangan, kaluah kasah napasu nan ampek, sakik angkuh katujuahnyo, pancaindera nan manangguangkan, batang tubuah marasaikan. Paham insyaf paham nan haniang, paham sangko cindorong pai, paham suko barisi atah, paham waham mambao lalai, paham yakin ilimu tatap, ujuik satu pangana bunta. Haniang itu hulu bicaro, si tanang saribu aka, dalam saba bana mandatang, himaik-himaik dahulukan, kimaik-kimaik kamudian. Paham harus balawan banyak, paham cadiak manganai surang. Paham manti mangucak bangkai, bijaksana tahu dirasam, candokio pandai malulua, biopari pantun ibarat, jauhari tahu di manikam, budiman mati dikatonyo, sidiak di hati muluik mangatokan, nyato adat di ateh tumbuah, nyato pusako bainggiran. Limbago sifat manti, undang-undang maisi kaandak, cupak si talago panuah, gantang si marajolelo.
Nak kanduang sibiran tulang, kalau tapiliah nan banyak tu, lah tantu tumpuak jo umpaknyo, lah dapek dek anak malakukan. Sadah umpamo tungku tigo, apo mukasuik dimasakkan, kalau lah hasil lado garam, tidak ka mungkia tu nak kanduang. Sadangkan mandeh parampuan, tidak tagamang apo-apo. Kok sampik elok patenggangkan, kok lincia murah pagantuangan, kok anak jawat warih mandeh, awak lai laki-laki pulo, nati sajo takadia Allah, mudah-mudahan umua kok panjang, ado karunia Tuhan kito.
Dangakan bana anak kanduang, tungku nan tigo kato mandeh, itulah tamsia jo ibaraik, partamo cadiak dang namonyo, kaduo tahu dang namonyo, katigo pandai dang namonyo. Pihak nan tigo jinih itu, tak buliah tingga salah satu, banamo cadiak tahu pandai. Kok tidak cukuik katigonyo, tantu manjadi lambiak matah, basangai di abu dingin, batanak di tungku duo, lompong bana tu nak kanduang, lompong bak abu kain buruak, bongah bak kapeh diampaikan, bak ganjak kilangan tingga, bak galagak gulai kincuang, baunnyo maambua-ambua, tidak balado bagaram, namun pareh amba sajo.
Nak kanduang sibiran tulang, jangan basuo tu andaknyo.
Kalau adat ka dipakai, baiak pun alua kan dituruik, itu jalan kan ditampuah, walau pun tanggo kan ditingkek, katahui bana anak kanduang. Bak taratik urang sambayang, kok masuak surek tahu, kalua sarat taguah, katahui barih balabehnyo. Jangan bak ayam lapeh malam, kamari tarabo-rabo, bak kambiang diparancahan, banyaklah anggak pado amuah. Kalau basuo nan bak itu, adatlah lah ka condong bengkuang, bak kayu lungga pangabek, usah disasah li lai, bak itu tata barihnyo, bak itu undang-undangnyo.
Kalau tapaham dek anak kanduang, nan mandeh ajakan cako, ka sasi bungo jo daunnyo, tidak paguno kato banyak, tidak paedah rundiang panjang, elok dipunta singkek sajo. Barakaik ubek jo panawa, tidak ka ragu dek roman, panyakik ilang sandirinyo”.
Tadanga di kato itu, manyahuik Datuk Naraco:
“Manolah mandeh kanduang ambo, sapanjang kato mandeh itu, banyak bak bintang di langik, panuah bak batu tangah pulau, lah mabuak ambo mandangakan, balun tasimpan takamehi, bak manggantang anak ayam, bak maetong bulu kambiang, nak talatak dalam kaduik, nak tasimpan dalam peti, jangan ambo kamari mamang, bak mangubak isi bawang, cubo tarangkanlah dek mandeh”.
Mandanga kato nan bak kian, bakato Siti Jauhari, sambia manggendeang galak sanyum:
“Manolah anak kanduang ambo, tantangan kato nan banyak tu, io talampau panjang bana, rundian bak katiak ula, kato bak balalai gajah, tapi samantang pun baitu, rundiangan tidak denai anjak, kato tidak denai aliah. Sapanjang kato nan dahulu, hari sahari dipatigo, malam samalam diparampek, kan bak bak itu janyo mandeh. Den himpunkan bumi jo langik, nak nyo kucuik alam nangko. Hari sahari dipatigo, partamo maisi hawa napasu, minum makan paubek lapa, nak kuaik sandi jo tulang, apo-apo mukasuik hati, buliah kuaso manyampaikan. Kaduo karajo barusao, mancari-cari panghidupan, sambia mamikek paluah buruak, nak elok adat dipakai, nak santoso batang tubuah. Katigo parintah mamarintah, di dalam korong jo kampuang, atau di dalam nan sapayuang, baiak di dalam nan sahindu, nak nyo tapakai sifat diri. Malam samalam diparampek, partamo bapikia jo bicaro, pikia mamikia alua patuik, timbang manimbang kabanaran, nan baribu nan baratuih, pituah denai nan banyak tu, elok diulang-ulang juo. Kaduo mangaji asa, mangaji lahia dangan batin, mangaji awa dangan akia. Awak nan hino sajak ketek, banamo si buyuang geleang, bagala Rancak Di Labuah, kini lah ampia ka talipua, tidak buliah lupo di sanan, nak jan tapakai loba tamak, nak takuik hati ka takabua. Katigo mancari kasanangan, supayo tubuah nak nyo sihaik, lalok tidua sadang elok, agak salapan jam sajo. Kaampek mangana Tuhan kito, mangana Allah dangan Rasul, basariat bahakikat. Kok iduik nan kan dipakai, kok mati nan ka ditumpang, kini dunia isuak akirat.
Dangakan bana anak kanduang, sabab bak itu janyo mandeh, sudah adat ka balairuang, sudah dunia ka akirat, pakaikan rukun nan limo, banamo rukun Islam, tandonyo awak baigamo. Namun tanamo hamba Allah, iduik manusie baigamo, iduik binatang napasu sajo. Kok anyo tidak nan baitu, kaum apo awak namonyo. Kalau nak tau pado kaum, ditiliak pado igamonyo. Kok tidak kito baigamo, di dunie tidak tantu banso, di akirat wallahu alam.
Nak kanduang sibiran tulang, kok lah tapakai nak bak kian, alah saamaik anak kanduang, bumi sanang padi manjadi, tubuah siaik badan salasai. Tapi kok lai umua panjang, kok lai baputo anak kanduang, kana pitaruah urang tuo, jangan dinanti sampai luluih, lantai dahulu nak nyo kukuah, asuah nan usah dipicukan. Nyampang baranak parampuan, aja mangaji jo manyurek, aja mancukia jo batanun, tau malukih manarawang, tahun di pakan30 rabah tagak, tahu di suri mato karu, arif jo bijaksano dipakainyo. Tahu dimasak jo nan matah, tahu di amba dangan masin. Kok hanyo tidak bak itu, jadi sasalan kamudian, agak suka baruliah minantu.
Kalau baranak laki-laki, baru baumua anam tahun, siang masuakan ka sikola, patang di rumah diajari, malam disuruahnyo ka surau. Duo tigo jarek tatahan, salah satu manganai juo. Kok sampai baliq baraka, ditambah jo pangajian, ajari bana tu nak kanduang, limbago pakaian urang mudo. Inyo kok masuak alek jamu, tibo di dalam korong kampuang, naiak ka rumah tanggo urang, usah mancari tampek duduak. Lewaikan pandang ilia mudiak, caliaklah urang kiri kanan, nan patuik anak tagua sapo, jangan manyasak manyalingkik, urang nan usah dilangkahi, alek ado basipangka, jamu ado bajuaro. Kok tagak pagawai ampang limo, atau si bujang jo palangan, ka manduduakan alek jamu, jangan awak bakahandak hati, elok dipakai kahandak bana, dituruik pandai juaronyo. Jangan bak jongkek maso kini, kalau tibo di alek urang, dicari tampek bakeh duduak, mano katuju dihatinyo, baso jauah taratik kurang, tidak mandanga kukuak ayam, alek jo jamu baduduakan. Adat limbago baaturan, alek saparentah pokok, jamu saparentah juaronyo, awak di dalam alek urang, tidak buliah salelo31 diri. Walau kamano diduduakan, manuruik kito nan wajibnyo. Kok salamat awak duduak, tibo carano dihadapan, capai saketek sadang galak, itu nan baso lawan basi. Sungguahpun galak kato mandeh, tigo pulo dang bahaginyo. Partama galak bangso setan, kaduo galak pagalutan, katigo galak pakai Nabi. Arati galak bangso setan, galak tabahak tinggi hati, sarato pakiak jo pingkawanyo32, bak limpati kanai asam, itu tidak buliah kito pakai. Arati galak pagalutan, galak tabuek samo gadang, samo mancari kasukoan, nan dipakai satiok hari. Arati galak pakai Nabi, galak sengeang tidak jadi, antah kaio antah tidak, sadang manih dihantikan, antaro suko dangan duko, di sanan buliah dilakukan.
Kalau duduak di dalam alek, janganlah banyak sanda gurau, usah bagarah bakucindan, usah dibuek olok-olok, sapantun budi kanak-kanak, jadi kito mudo tanaman.
Limbak nan dari pado itu, buhuakan pulo kahatinyo, kasiah kapado korong kampuang, kasiah kapado alek jamu, kasih kapado sidang manusia. Kok tumbuah di awak alek jamu, elok-elok manuladan, imaik-imaik mamaliaro, nak jangan cacek jo binaso, angik mauang namo sudahnyo”.

Kaba sampai ayam bakukuak,
Murai bakicau tando siang,
Kurang garam Datuk manukuak,
Tando mauleh kasiah sayang.

Logat nan caro Payokumbuah,
Bijak andeh Siti Jauhari,
Pucuak kiasan jolong tumbuah,
Paniliak bayang-bayang diri.

Nan bujang Rancak Di Labuah,
Mangusao dunie lai sajamang,
Ukualah baju pado tubuah,
Maso mamakai nak jan gamang.

Nan mudo Sutan Sampono,
Bak ayam tangkeh di galanggang,
Sisiak tuah sungkuahlah cino,
Hulu mujua pandai batenggang.

Datuk Naraco lauik budi,
Adia mangati samo barek,
Paham cuaco dunia padi,
Randah runduaknyo tando sarek.

Nan bungsu Siti Budiman,
Ka suntiang Pakiah Candokio,
Camin taruih jo gala roman,
Puntiang ujuik nan mulia rayo.

Tujuah susun martabat nazam,
Sambah nan sadang elok kacak,
Ampuni Datuk Paduko Alam,
Bari maaf Sutan Pamuncak.-

Keterangan
1. Lareh-lareh - para Tuanku Laras.
2. Pisang karuak -
3. Batang salibu -
4. Kusao - usaha.
5. Salarian -

1. Bawak -
2. Jangek - maksudnya tas kulit.
3. Sarani - kaum Nasrani.
4. Coak -
5. Lansia - langsar.

1. Payuaknyo -
2. Musiah -
3. Karun -
4. Basantao -
5. Damok -

1. Gugua -
2. Tajalai -
3. Baratak (ratak tangan) - nasib tersirat di telapak tangan.
4. Kadut - tempat.
5. Pitalo - petala.

1. Katian - timbangan.
2. Rean -
3. Londong - runtuh, binasa.
4. Baenah -
5. Jangang-jangang - tegak-tegak.

1. Mantagi - dahi.
2. Samia - samir,
3. Nobat -
4. Sereang -
5. Pakan -

1. Lelo - tingkah.
2. Pingkau - berteriak keras.


Tjerita Rantjaq Di Laboeh
Karangan Datoeq Padoeko Alam dan Soetan Pamoentjak - Paja Koemboeh
Tjitakan De Volharding Padang – 1910.

Catatan: Asli buku bertulisan Arab – Melayu.
SUMBER ARTIKEL : scribd.com ( Arsip Buya Masoed Abidin)

Tidak ada komentar:

Posting Komentar